Książka prezentuje podstawy analizy ekonomicznej prawa oraz możliwości jej zastosowania w prawie cywilnym. Jest to kompleksowe przedstawienie zagadnień Law & Economics – dziedziny naukowej analizującej prawo przy użyciu narzędzi teorii ekonomicznej i podejmującej próbę wykorzystania ich w stosowaniu prawa. W tomie 1. omówiono zagadnienia wstępne oraz dotyczące umów.
Nie mam wątpliwości, że przedstawiona mi do recenzji monografia jest opracowaniem wartościowym, przydatnym dla każdego prawnika (nie tylko zainteresowanego prawem cywilnym, czy szerzej, prywatnym, ale i publicznym, zarówno akademika, jak i wykonującego zawód praktyka) oraz poszerzającym perspektywę o kontekst społeczny, ekonomiczny i filozoficzny prawa, ale również bardzo potrzebnym w Polsce. Okazuje się bowiem, że mimo postępującego umiędzynarodowienia krajowej nauki prawa, otwarcia na nowe impulsy intelektualne z krajów anglosaskich i Europy zachodniej (w tym właśnie ekonomiczną analizę prawa) oraz odpowiadania na współczesne wyzwania wolnorynkowego ustroju gospodarczego – w polskiej literaturze wciąż ważną rolę odgrywa formalizm, koncentrujący się na brzmieniu przepisów, wykładni językowej i procedurach stosowania prawa, zamiast realnych skutkach, relacji kosztów do zysków czy poszukiwaniu racjonalności lub efektywności. Autorzy niniejszej pozycji przekonują – odwołując się do przykładów zaczerpniętych z zagranicznych porządków prawnych, klarownych kazusów oraz anegdot społeczno-gospodarczych – że alternatywne spojrzenie na prawo jest możliwe, a przy tym świeższe, bardziej życiowe i inspirujące.
Z recenzji dra hab., prof. UW Krzysztofa Koźmińskiego
Monografia jest efektem współpracy pomiędzy autorami i stanowi adaptację przez dra Jarosława Bełdowskiego jej niemieckiego wydania na potrzeby polskich odbiorców wraz z nowymi treściami. Tom 1 opracowany został na podstawie rozdziałów 1-4 oraz 11-17 oryginału "Lehrbuch der ökonomischen Analyse des Zivilrechts".
Spis treści
Wykaz skrótów
Nota redaktorsko-wydawnicza
Wprowadzenie
Część pierwsza. Zagadnienia ogólne Ekonomicznej Analizy Prawa
Rozdział 1. Wprowadzenie do Ekonomicznej Analizy Prawa
1.1. Co łączy nauki ekonomiczne i prawne?
1.2. Ogólna charakterystyka ekonomii i prawa
1.3. Definicje Ekonomicznej Analizy Prawa i jej miejsce w naukach prawnych i ekonomicznych
1.4. Początki Ekonomicznej Analizy Prawa
1.5. Pierwsza fala Ekonomicznej Analizy Prawa
1.5.1. Pierwsza fala Ekonomicznej Analizy Prawa na świecie
1.5.2. Pierwsza fala Ekonomicznej Analizy Prawa w Polsce
1.5.2.1. Uwagi wstępne
1.5.2.2. Zjazdy prawników i ekonomistów polskich w XIX i XX w.
1.5.2.3. „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne" w Krakowie
1.5.2.4. Leon Petrażycki
1.6. Druga fala Ekonomicznej Analizy Prawa
1.7. Szkoły Ekonomicznej Analizy Prawa
1.7.1. Uwagi wstępne
1.7.2. Chicagowska szkoła Ekonomicznej Analizy Prawa
1.7.3. Szkoła Ekonomicznej Analizy Prawa New Heaven
1.7.4. Wirgińska szkoła Ekonomicznej Analizy Prawa
1.7.5. Inne kierunki ekonomiczne a Ekonomiczna Analiza Prawa
1.8. Działy Ekonomicznej Analizy Prawa
1.9. Ekonomiczna Analiza Prawa w Europie
1.10. Ekonomiczna Analiza Prawa w Polsce
1.11. Przyszłość Ekonomicznej Analizy Prawa na świecie i w Polsce
Rozdział 2. Decyzje alternatywne, skutki decyzji oraz ich ocena
2.1. Legitymacja decyzji zbiorowych poprzez uzgodnione cele lub procedury 49
2.2. Decyzje sędziowskie biorące pod uwagę ich skutki
2.3. Interpretacja, prognoza, analiza skutków
2.4. Analiza skutków przy wydawaniu orzeczeń sądowych
Rozdział 3. Podstawy normatywne
3.1. Teoria wyboru społecznego
3.2. Jednomyślność oraz „słabe" sądy wartościujące
3.3. Ocena skutków: poprawa w sensie Pareto oraz pojęcie optymalności w sensie Pareto (kryterium Pareto)
3.4. Ocena skutków: efektywność w sensie Pareto (efektywność alokacyjna)
3.5. Polityczno-prawne postulaty dotyczące oddzielenia pojęcia efektywności w sensie Pareto od pojęcia sprawiedliwej dystrybucji
3.6. Ocena skutków: kryterium kompensacyjne oraz reguła aukcyjna
3.6.1. Kryterium kompensacyjne Kaldora–Hicksa
3.6.1.1. Kryterium Kaldora–Hicksa
3.6.1.2. Kryterium Kaldora–Hicksa i reguła aukcyjna
3.6.1.3. Kryterium Kaldora–Hicksa oraz zasada maksymalizacji bogactwa
3.6.1.4. Kryterium Kaldora–Hicksa oraz analiza zysków i strat
3.6.2. Uzasadnienie kryterium Kaldora–Hicksa poprzez generalną rekompensatę
3.6.3. Jak istotny jest argument generalnej rekompensaty?
3.6.4. Uzasadnienie kryterium Kaldora–Hicksa przy pomocy państwowej rekompensaty za straty
3.7. Efektywność w odniesieniu do utylitaryzmu
3.8. Krytyka utylitaryzmu oraz funkcji dobrobytu społecznego
3.9. Funkcja dobrobytu społecznego i twierdzenia Arrowa o niemożliwości
3.10. Dyskusja na temat zasady dobrobytu
3.10.1. Postulaty sprawiedliwości, które nie mają związku z welfaryzmem (indywidualizmem etycznym)
3.10.2. Użyteczność i szczęście
3.10.3. Różne umiejętności korzystania z dóbr
3.11. Zasada sprawiedliwości Rawlsa
3.12. Podejście zdolnościowe Sena i Nussbaum
3.13. Wolności oraz prawa niezbywalne
3.14. Zakaz wyważenia oraz „wścibskie" preferencje
3.15. Etyka, która nie jest wynikowa, subiektywizm oraz Ekonomiczna Analiza Prawa
3.16. Praktyczne zastosowanie reguł teorii dobrobytu
Rozdział 4. Ekonomia i jej podstawowe założenia. Przez teorię praw własności do Ekonomicznej Analizy Prawa
4.1. Czym zajmuje się ekonomia?
4.1.1. Uwagi wstępne
4.1.2. Prawidłowość ogólna dotycząca niedoboru
4.1.3. Ogólna prawidłowość dotycząca racjonalnego i egoistycznego zachowania (indywidualizm metodologiczny)
4.1.4. Użyteczność krańcowa oraz cena przy racjonalnym zachowaniu konsumenta
4.1.5. Prawo popytu
4.1.6. Efekt dochodowy oraz substytucyjny
4.1.7. Prawo popytu w przypadku zmiennego dochodu gospodarstwa domowego
4.1.8. Prawo popytu przy rosnących cenach oraz rosnącym dochodzie
4.1.9. Elastyczny oraz nieelastyczny popyt, elastyczność popytu
4.1.10. Przykłady zastosowania prawa popytu
4.2. Koszty
4.2.1. Koszty alternatywne
4.2.2. Koszty prywatne i społeczne
4.2.3. Koszty krańcowe i oferta przedsiębiorstwa maksymalizującego zyski
4.2.3.1. Maksymalizacja zysków
4.2.3.2. Przebieg krzywej kosztów marginalnych
4.3. Podaż i popyt, mikroekonomiczna równowaga w warunkach konkurencji i monopolu
4.4. Współpraca, interakcja (teoria gier)
4.4.1. Uwagi wstępne
4.4.2. Równowaga Nasha i dylemat więźnia
4.4.3. Równowaga Nasha w „wojnie płci
4.5. Prawa własności
4.5.1. Uwagi wstępne
4.5.2. „Dobro" jako wiązka uprawnień
4.5.3. Wyłączność i ograniczenie praw własnościowych
4.6. Koszty transakcyjne i prawa własności, teoria Coase'a
4.6.1. Pierwotne przyporządkowanie oraz faktyczne rozdzielenie praw własności
4.6.2. Teoria Coase'a
4.6.3. Przykłady teorii Coase'a
4.6.4. Krytyka teorii Coase'a
4.6.4.1. Brak postępu w stosunku do tradycyjnej mikroekonomii?
4.6.4.2. Tautologia
4.6.4.3. Pominięcie zachowań strategicznych
4.6.4.4. Orientacja na status quo
4.6.4.5. Brak wpływu alokacyjnego na podział majątku
4.6.5. Przypadki niedoskonałości rynku
4.6.5.1. Uwagi wstępne
4.6.5.2. Siła rynkowa
4.6.5.3. Dobra publiczne
4.6.5.4. Oportunistyczne zachowanie w ramach wymiany
4.6.5.4.1. Asymetryczna informacja
4.6.5.4.2. Szczególne inwestycje
4.6.5.5. Efekty zewnętrzne
4.6.5.6. Mikro- i makroekonomiczne niestabilności
4.6.5.7. Odstępstwa od racjonalnego zachowania
4.6.6. Niedoskonałość rynkowa – zmiana systemu prawnego i podejście „nirwany"
4.6.7. Zmiana porządku prawnego – podejście porównawcze instytucji, rynek kontra nierynek
4.6.8. Zmiana porządku prawnego – podejście oparte na teorii kontraktów
4.6.9. Zmieniona pierwotna alokacja zbywalnych uprawnień do działania zgodnie z twierdzeniem Coase'a a propozycja Posnera
4.6.10. Zmiana norm prawnych w czasie
4.6.10.1. Uwagi wstępne
4.6.10.2. Zmiana podstawowych norm prawnych
4.6.10.3. Zmiana poszczególnych standardów
4.6.10.4. Określenie norm prawnych przez dyrektywy i standardy
4.7. Konkurencja międzynarodowa a prawo
Rozdział 5. Homo oeconomicus, Ekonomia Behawioralna i paternalizm
5.1. Homo oeconomicus: racjonalny egoista
5.1.1. Uwagi wstępne
5.1.2. Racjonalne zachowanie
5.1.3. Dominacja, kompletność, przechodniość, niezależność i brak sprzeczności
5.1.3.1. Uwagi wprowadzające
5.1.3.2. Dominacja
5.1.3.3. Kompletność, niezależność pod względem sposobu przedstawiania i niezmienność proceduralna
5.1.3.4. Przechodniość
5.1.3.5. Niezależność
5.1.3.6. Wolność od sprzeczności
5.1.4. Działanie oparte na interesach i osądach
5.1.5. Samolubstwo i egoizm: ważne różnice
5.1.6. Metodologiczny status racjonalnego egoisty
5.1.7. Wyjaśnienia co do zasady, a nie co do szczegółów
5.1.8. Dobre prognozy
5.1.9. Hipoteza REM jako teoretyczny rdzeń ekonomii
5.1.10. Krytyka teorii racjonalnego zachowania – koncepcja ograniczonej racjonalności
5.1.11. Odstępstwa od zachowania zgodnego z własnym interesem
7.5.2. Zachowanie w warunkach niepewności (awersja do ryzyka, apetyt na ryzyko, neutralność wobec ryzyka)
7.5.3. Umowy między stronami poszukującymi ryzyka i stronami unikającymi ryzyka
7.5.4. Granice zasady „najtańszego ubezpieczyciela" a różnicowanie ofert
7.6. Najtańszy ubezpieczyciel a najtańszy „unikacz" kosztów
7.7. Odpowiedzialność nadrzędnego podmiotu do ponoszenia ryzyka
7.8. Schemat testu ekonomii dobrobytu, umowna alokacja ryzyka
7.9. Alokacja ryzyka niezwiększająca bogactwa
7.10. Granice prawa umów i Ekonomicznej Teorii Kontraktów
Rozdział 8. Uzupełniająca interpretacja umowy, niemiecka doktryna podstawy umowy i klauzula rebus sic stantibus, rekonstrukcja umowy kompletnej oraz sprawiedliwy podział nadwyżki z umowy
8.1. Samostanowienie i efektywność alokacyjna
8.2. Model ekonomiczny kontraktu a prawo umów
8.3. Rekonstrukcja umowy kompletnej przez ustawodawcę (przepisy względnie obowiązujące)
8.7. Trzy kazusy z wykorzystaniem schematu testu dobrobytu ekonomicznego dla umowy kompletnej, niemieckiej doktryny podstawy umowy oraz klauzuli rebus sic stantibus
8.7.1. Uwagi wstępne
8.7.2. Kryzys naftowy z lat 70. ubiegłego wieku
8.7.3. Irańska rewolucja islamska
8.7.4. Przypadek klauzuli ceny dziennej
8.8. Sprawiedliwy podział nadwyżki kontraktowej, rozwiązanie negocjacyjne Nasha lub orientacja na cenę rynkową a laesio enormis
8.8.1. Rozwiązanie Nasha i orientacja na fikcyjną cenę rynkową
8.8.2. Alternatywne zasady w prawie umów. Różnica między niedoskonałościami rynku jako utratą efektywności a niesprawiedliwością dystrybutywną
8.8.3. Erozja prywatnej autonomii poprzez różnorodność wartości w Projekcie Wspólnych Ram Odniesienia
Rozdział 9. Ekonomiczna analiza naruszenia umowy, niemożliwości świadczenia oraz zwłoki
9.1. Naruszenia umowy i ich skutki prawne
9.2. Zasady odnoszące się do naruszenia umowy
9.3. Podejście heurystyczne w razie naruszenia umowy
9.4. Ocena obowiązujego prawa pod kątem sankcji naruszenia umowy
9.4.1. Zasada pacta sunt servanda
9.4.2. Zasada „rekompensata zamiast rezultatu"
9.4.3. Rażąca nierównowaga i „kontrola" kosztów przez sądy
9.4.4. Niechęć sądów do oceny ponoszenia strat w sprawach dotyczących niemożliwości gospodarczej
9.4.5. Odszkodowanie za szkody związane z działaniem w zaufaniu
9.5. Subiektywistyczna krytyka doktryny efektywnego naruszenia umowy
9.6. Odszkodowanie w razie niepewności co do wysokości szkody a ograniczenie odszkodowania w prawie umów do szkód przewidywalnych?
9.7. Skutki dystrybucyjne i koszty proceduralne przepisów dotyczących naruszenia umowy
Rozdział 10. Ekonomiczna analiza odpowiedzialności kontraktowej za wady
10.1. Podstawy prawne i środki ochrony prawnej
10.1.1. Uwagi wstępne
10.1.2. Odpowiedzialność za wady fizyczne
10.1.3. Udzielenie gwarancji
10.1.4. Zbieg roszczeń kontraktowych i deliktowych
10.2. Gwarancja jako ubezpieczenie kupującego przez sprzedawcę
10.2.1. Ubezpieczenie kupującego unikającego ryzyka przez sprzedawcę neutralnego pod względem ryzyka
10.2.2. Cechy szczególne szkód następczych
10.3. Gwarancja jako sygnał wysokiej jakości produktu
10.4. Gwarancja jako nieemitowalny sygnał wysokiej jakości produktu
10.5. Konieczność ograniczenia gwarancji ze względu na istnienie różnych grup nabywców o różnym potencjale ryzyka
10.6. Ograniczenie gwarancji ze względu na niebezpieczeństwo działania nieetycznego po stronie kupującego
10.7. Porównanie kosztów alternatywnych środków ochrony prawnej oferowanych przez kupującego
10.8. Odszkodowanie w razie dostawy wadliwych rzeczy
10.8.1. Wykonanie dostawy a uczciwość interesów
10.8.2. Odpowiedzialność za produkt a szkody następcze spowodowane wadą
10.8.3. Praktyczne znaczenie ustawowych i umownych zasad gwarancji
10.8.3.1. Prawo ustawowe jako punkt wyjścia dla rozwoju rynku
10.8.3.2. Przejrzystość ryzyka
10.8.3.3. „Wyścig do dna" i mechanizm reputacji
10.9. Efektywna długość terminów przedawnienia
10.9.1. Podział ryzyka w skrajnych przypadkach niezgodnych dostaw
10.9.2. Długość terminów przedawnienia
10.9.2.1. Zbyt krótkie terminy przedawnienia z tytułu wad
10.9.2.2. Określanie czynników dla optymalnego terminu przedawnienia
10.9.2.3. Rekomendacje dla polityki publicznej w zakresie długości terminów przedawnienia
10.9.2.4. Kiedy powinien rozpocząć się termin przedawnienia – po dostawie czy po wykryciu wady?
10.9.3. Uwaga: lekcje ze skandalu Volkswagena z silnikiem Diesla
10.10. Rodzaje umów, środki ochrony prawnej i stosunek do ryzyka
Rozdział 11. Ignorancja, zaufanie, oportunizm i efektywność
11.1. Ignorancja a problem zaufania z perspektywy ekonomicznej
11.2. Produktywne i nieproduktywne informacje
11.3. Koszty informacji w przypadku niepewności ceny i jakości
11.3.1. Uwagi wstępne
11.3.2. Racjonalne zachowanie w przypadku niepewności cenowej
11.3.3. Niepewność jakości (dobra poszukiwane, dobra doświadczane, dobra zaufania)
11.4. Niepożądany rozwój sytuacji w przypadku deficytu informacji
11.4.1. Uwagi wstępne
11.4.2. Ceny monopolistyczne na rynkach z wieloma konkurentami i jednorodnymi dobrami
11.4.3. Negatywna selekcja w przypadku asymetrycznie rozłożonych kosztów informacji o produkcie, w tym „rynek gruchotów" Akerlofa
11.5. Przezwyciężanie deficytów informacyjnych przez instytucje społeczne
11.5.1. Uwagi wstępne
11.5.2. Etyka zawodowa
11.5.3. Reputacja, wartość firmy i zasada ekstrapolacji
11.5.4. „Niewidzialny uścisk dłoni
11.6. Niebezpieczeństwo oportunizmu
11.7. Ochrona konsumentów: ogólne warunki umów i „rynek gruchotów"
11.7.1. „Rynek gruchotów" Akerlofa
11.7.2. Odkrycia Ekonomii Behawioralnej i kontrakty oparte na wyzysku
Rozdział 12.Ochrona prawnie uzasadnionych oczekiwań w ramach wymiany towarów i usług
12.1. Przesłanki ochrony uzasadnionych oczekiwań z perspektywy ekonomii dobrobytu
12.1.1. Uwagi wstępne
12.1.2. Asymetryczne koszty informacji
12.1.3. Produktywność informacji
12.1.4. Potrzeba premii za zaufanie
12.1.4.1. Potrzeba zwrotu kosztów informacji
12.1.4.2. Znaczenie informacji zwiększających i zmniejszających wartość
12.1.5. Związek między premią za oportunizm a premią za zaufanie
12.1.6. Informacje losowe
12.1.7. Gotowość do zaangażowania jako warunek wstępny ochrony zaufania?
12.2. Ekonomiczna i prawna koncepcja ochrony uzasadnionych oczekiwań
12.3. Podstawa prawna i przejawy odpowiedzialności opartej na poleganiu
12.3.1. Fakty prawne odnoszące się do odpowiedzialności opartej na poleganiu
12.3.2. Fakty prawne odnoszące się do naruszenie odpowiedzialności opartej na poleganiu
12.4. Lojalność i znaczenie podejścia ekonomicznego
12.4.1. Czynniki łączące odpowiedzialność opartą na poleganiu
12.4.2. Przezwyciężanie deficytów informacyjnych przy pomocy ochrony polegania z perspektywy prawnej i ekonomicznej
12.5. Niepewność ceny i niepewność jakości
12.5.1. Uwagi wstępne
12.5.2. Asymetria kosztów informacji
12.5.3. Produktywność informacji
12.5.4. Premia za poleganie i odpowiedzialność oparta na poleganiu
12.5.5. Obowiązek ujawnienia informacji zwiększających wartość firmy
12.5.6. Niebezpieczeństwo oportunizmu
12.6. Prawne i ekonomiczne problemy odpowiedzialności zawodowej