Ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich. Komentarz

Komentarz stanowi kompleksowe omówienie ustawy z 13.5.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 560 ze zm.).

Publikacja uwzględnia dotychczasowe nowelizacje komentowanej ustawy, w tym najnowszą, dokonaną tzw. ustawą Kamilka, czyli ustawą z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1606). Przepisy weszły w życie w dniu 15.2.2024 r., zaś okres przejściowy na wdrożenie standardów ochrony małoletnich upłynął 15.8.2024 r. Nowelizacja ta była niezwykle istota, zdecydowanie poszerzając zakres przedmiotowy ustawy. Wprowadzono bowiem zmiany dotyczące standardów ochrony małoletnich oraz zasad analizy zdarzeń, na skutek których małoletni poniósł śmierć lub doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich reguluje kwestie o kluczowym znaczeniu dla ochrony przed przestępczością na tle seksualnym oraz dla ochrony małoletnich przed krzywdzeniem, zarówno przez osoby najbliższe, jak i przez personel prowadzący różnorodne zajęcia dla małoletnich.

Nowelizacje komentowanej ustawy wprowadzone tzw. ustawą Kamilka zwielokrotniły liczbę obowiązków spoczywających na organach administracji publicznej, ale przede wszystkich odnoszących się do instytucji oraz organizatorów działalności adresowanej do małoletnich, w tym oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich. Celem publikacji jest szczegółowe omówienie tych zmian, z uwzględnieniem praktycznych aspektów ich stosowania.

Opracowanie komentarza wynika z potrzeb praktyki i powstających od kilku miesięcy wątpliwości dotyczących znacznego kręgu podmiotów zobowiązanych do stosowania przepisów ustawy, w szczególności wdrożenia standardów ochrony małoletnich.

Komentarz został opracowany w taki sposób, aby zapewnić Czytelnikom kompleksowe i zrozumiałe omówienie przepisów z perspektywy ich zastosowania w codziennej działalności danego podmiotu publicznego lub prywatnego. Wychodzi naprzeciw wielu wątpliwościom i wadliwym interpretacjom ustawy, chociażby w odniesieniu do katalogu podmiotów, które muszą wdrożyć standardy ochrony małoletnich, czy też do zakresu obowiązków (w tym szkoleniowych) spoczywających na tych podmiotach. Często prowadzona wykładnia zmierza w kierunku wykładni celowościowej (wykluczenie danej grupy podmiotów z realizacji obowiązków ustawowych), z pominięciem wykładni językowej prowadząc do sprzecznych z ustawą wniosków. Przykładowo, Naczelna Izba Lekarska zamieściła na swojej stronie internetowej informację, że lekarz dentysta prowadzący praktykę zawodową w pełni samodzielnie, tj. bez personelu pomocniczego, nie ma obowiązku wprowadzenia takiego standardu. Trudno jest znaleźć uzasadnienie w komentowanej ustawie dla tego stanowiska, wszakże ustawa mówi o organizatorze działalności, nie wskazując na formę prawną jej prowadzenia. Zaprezentowana wykładnia jest także sprzeczna z celem ustawy, jakim jest ochrona małoletnich, gdyż zakłada, że w przypadku osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarcza i niezatrudniającą personelu ryzyko krzywdzenia małoletnich nie występuje w odróżnieniu od działalności prowadzonej w innej formie prawnej i/lub przy zatrudnieniu innych osób.

Publikacja przedstawia następujące zagadnienia:

• zasady funkcjonowania Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, w tym zakres gromadzonych danych, zasady usuwania danych oraz wyłączenia od umieszczenia danych;
• obowiązki podmiotów publicznych i prywatnych w zakresie wdrożenia standardów ochrony małoletnich;
• zasady analizy zdarzeń, na skutek których małoletni poniósł śmierć lub doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w tym powołania zespołu i pracy ekspertów;
• specyfikę kontroli obowiązków nałożonych ustawą;
• przepisy karne ujęte w treści ustawy.

Komentarz wyróżnia:

• zaangażowanie grona autorów będących specjalistami w swoich obszarach, w tym posiadającymi bogate doświadczenie praktyczne w obszarze przeciwdziałaniu krzywdzenia małoletnich oraz ochrony pokrzywdzonych przestępstwem;
• obszernie powoływane orzecznictwo Sądu Najwyższego, sądów powszechnych i administracyjnych;
• zestawienie dotychczasowego dorobku piśmiennictwa;
• odniesienie się do aspektów zgodności wprowadzonych rozwiązań z Konstytucją RP;
• zestawienie obecnych regulacji z wprowadzonymi od 2016 roku zmianami;
• licznie formułowane w komentarzu postulaty de lege lata i de lege ferenda.

Komentarz skierowany jest do licznych odbiorców, których można podzielić na kilka zasadniczych grup:

• organy zarządzające jednostką systemu oraz inną placówką oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni;
• organizatorzy działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich (niezależnie od form prawnych, w której działają – fundacji, stowarzyszeń, spółek, osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą);
• podmioty świadczące usługi hotelarskie oraz turystyczne, a także prowadzące inne miejsca zakwaterowania zbiorowego;
• pracownicy jednostek samorządu terytorialnego, w tym urzędów marszałkowskich, powiatowych, miejskich lub gminnych, jednostek pomocy społecznej w zakresie realizacji wprowadzonych ustawą obowiązków kontroli podmiotów realizujących działania na rzecz małoletnich
• funkcjonariusze straży gminnych w zakresie realizacji wprowadzonych ustawą obowiązków kontroli podmiotów realizujących działania na rzecz małoletnich
• prokuratorzy, funkcjonariusze Policji w zakresie realizacji wprowadzonych ustawą obowiązków kontroli podmiotów realizujących działania na rzecz małoletnich i prowadzenia postępowań w sprawach o przestępstwa i wykroczenia związane z omawianym obszarem.
• sądy powszechne w zakresie orzekania w sprawach o przestępstwa i wykroczenia związane z omawianym obszarem;
• adwokaci oraz radcowie prawni w zakresie reprezentowania stron postępowania karnego oraz świadczonej pomocy prawnej osobom.