Tom 5. z serii System Prawa Medycznego poświęcony jest odpowiedzialności prywatnoprawnej występującej w prawie medycznym.
W publikacji zostały omówione takie kwestie jak:
- tradycyjne modele odpowiedzialności, którymi są: odpowiedzialność cywilnoprawna lekarza (ukazano reżim kontraktowy i deliktowy) oraz odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez publiczne zakłady lecznicze;
- alternatywne/ubezpieczeniowe modele kompensacji szkód wyrządzonych podczas leczenia, które przedstawiono przy użyciu analizy porównawczej – ukazano generalne systemy kompensacyjne, prezentując najważniejsze modele alternatywne no-fault (m.in. model nowozelandzki, skandynawski czy francuski), systemy kompensacyjne obejmujące specyficzne źródła szkód, takie jak: zakażenia i szczepienia, tryb pozasądowego dochodzenia kompensacji z tytułu zdarzeń medycznych funkcjonujący w Polsce;
- podmiot zobowiązany do naprawienia szkody – w tym odpowiedzialność: lekarzy, lekarzy dentystów, zakładów leczniczych, pielęgniarek i położnych czy fizjoterapeuty;
- zdarzenie szkodzące – omówiono błąd lekarski jako obiektywny element winy lekarza, winę lekarza i innego personelu medycznego przy leczeniu, winę zakładu leczniczego, odpowiedzialność za zawinione naruszenie praw pacjenta;
- szczególne przypadki odpowiedzialności, czyli m.in. odpowiedzialność za: odmowę udzielenia pomocy, zabiegi oczywiście zbędne, zakażenie związane z opieką zdrowotną, eksperymenty medyczne, zabiegi chirurgii plastycznej;
- związek przyczynowy występujący w procesach lekarskich oraz wielość sprawców (podmiotów zobowiązanych);
- szkoda majątkowa i jej naprawienie – wyjaśniono pojęcie szkody i odszkodowania, a także ukazano szczególne rodzaje szkód, tj.: pozostawienie ciał obcych w polu operacyjnym, szkody wyrządzone dziecku przed urodzeniem, szkody wyrządzone przy porodzie, szkody związane z transfuzją krwi u Świadków Jehowy, szkody przyszłe na osobie, a także roszczenia z tytułu wrongful birth, wrongful conception i wrongful life, kompensację utraconej szansy wyleczenia lub przeżycia;
- zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną w związku z leczeniem – omówiono następujące kwestie: cele, przesłanki oraz podstawy prawne jego zasądzenia, podmiot uprawniony do żądania zadośćuczynienia;
- przyczynienie się poszkodowanego pacjenta – przedstawiono wybrane przypadki przyczynienia się pacjenta do powstania lub zwiększenia szkody (m.in.: odmowa leczenia, niestosowanie się do zaleceń lekarskich, wypisanie się ze szpitala na własne żądanie);
- ciężar dowodu w procesach lekarskich – wyjaśniono pojęcie ciężaru dowodu, ciężaru przytoczenia okoliczności faktycznych oraz przedmiotu dowodu, a także ukazano kwestie dotyczące rozkładu ciężaru dowodu w procesach medycznych, domniemań faktycznych i prawnych oraz dowodu prima facie;
- dochodzenie odszkodowania w trybie sądowym – w tym: legitymacja procesowa Rzecznika Praw Pacjenta, dowód z dokumentu i z opinii biegłego, dowodzenie przesłanek odpowiedzialności, którymi są: wina, szkoda i jej wysokość, związek przyczynowy;
- dochodzenie odszkodowania w trybie pozasądowym – omówiono pojęcie zdarzenia medycznego, odszkodowanie i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę dla osób bezpośrednio poszkodowanych oraz spadkobierców, instytucję wojewódzkich komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych, postępowanie w celu dochodzenia roszczeń z tytułu zdarzeń medycznych, ubezpieczenie z tytułu zdarzeń medycznych;
- przedawnienie (w tym de lege lata) i dziedziczenie roszczeń odszkodowawczych, a także przedstawiono ewolucję prawa i orzecznictwa;
- ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne – w tym ich specyfika, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów wykonujących działalność leczniczą, zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela;
- odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przez leki – uwzględniono następujące zagadnienia: podstawa i przesłanki odpowiedzialności (w tym: przesłanki wyłączające odpowiedzialność) producenta za szkodę wyrządzoną przez leki, a także podstawy odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez leki poza reżimem odpowiedzialności producenta;
- odpowiedzialność podmiotów będących organizatorami systemu opieki zdrowotnej za brak dostępności świadczeń zdrowotnych – omówiono prawo do świadczeń medycznych (opieki zdrowotnej) finansowanych ze środków publicznych, odpowiedzialność takich podmiotów jak: Narodowy Fundusz Zdrowia, Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego;
- odpowiedzialność podmiotów leczniczych (świadczeniodawców) za brak dostępności świadczeń zdrowotnych – ukazano ustawowe i umowne ramy odpowiedzialności, odmowę udzielenia należnych świadczeń zdrowotnych w kontekście naruszenia praw pacjenta, typowe przypadki odpowiedzialności deliktowej.
System uwzględnia zmiany dotyczące:
- bezwzględnego obowiązku udzielania pomocy w przypadkach nagłych – zmiana wynikająca z ustawy z 16.7.2020 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 1291);
- zasad stosowania przymusu bezpośredniego, które zostały określone w ustawie z 19.8.1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 685);
- regulacji odnoszących się do obowiązku hospitalizacji – zmiany wynikają z ustawy z 31.3.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 567);
- warunków dopuszczalności eksperymentu badawczego – zmiany wprowadzono na podstawie ustawy z 16.7.2020 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 1291 ze zm.);
- ubezpieczenia wynikającego z rozporządzenia Ministra Finansów z 29.4.2019 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. z 2019 r. poz. 866).
Publikacja skierowana jest do teoretyków i praktyków zajmujących się prawem medycznym, w szczególności obsługą podmiotów leczniczych, a także do środowisk medycznych, ekonomistów i szerokiego grona osób zainteresowanych prawem medycznym, a ponadto do studentów medycyny i prawa.
Spis treści
Przedmowa
Wykaz skrótów
Dział I. Modele odpowiedzialności za niewłaściwe leczenie i inne zdarzenia medyczne na tle porównawczym – między winą a ryzykiem
Rozdział 1. Tradycyjne modele odpowiedzialności
- 1.1. Ewolucja odpowiedzialności cywilnej lekarza. Reżim kontraktowy i deliktowy
- 1.2. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez publiczne zakłady lecznicze
Rozdział 2. Alternatywne modele kompensacji szkód wyrządzonych przy leczeniu – analiza porównawcza
- 2.1. Wprowadzenie
- 2.2. Generalne systemy kompensacyjne – przegląd najważniejszych modeli alternatywnych no-fault
- 2.3. Systemy kompensacyjne obejmujące specyficzne źródła szkód
- 2.4. Polski tryb pozasądowego dochodzenia kompensacji z tytułu zdarzeń medycznych
- 2.5. Podsumowanie i wnioski de lege ferenda
Dział II. Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przy leczeniu (w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych)
Rozdział 3. Podmiot zobowiązany do naprawienia szkody
- 3.1. Podstawy prawne odpowiedzialności lekarza i lekarza dentysty
- 3.2. Podstawy prawne odpowiedzialności zakładu leczniczego, w tym za lekarza kontraktowego
- 3.3. Odpowiedzialność pracownicza lekarza i lekarza dentysty
- 3.4. Odpowiedzialność zawodowa lekarza – wzmianka
- 3.5. Odpowiedzialność pielęgniarki i położnej
- 3.6. Odpowiedzialność fizjoterapeuty
- 3.7. Odpowiedzialność diagnosty laboratoryjnego
- 3.8. Odpowiedzialność farmaceuty
Rozdział 4. Zdarzenie szkodzące
- 4.1. Błąd lekarski jako obiektywny element winy lekarza
- 4.2. Wina (należyta staranność) lekarza lub innego personelu medycznego przy leczeniu
- 4.3. Wina zakładu leczniczego
- 4.4. Odpowiedzialność za zawinione naruszenie praw pacjenta
Rozdział 5. Szczególne przypadki odpowiedzialności
- 5.1. Odpowiedzialność za odmowę udzielenia pomocy
- 5.2. Odpowiedzialność za zabiegi oczywiście zbędne
- 5.3. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z użyciem wadliwego sprzętu medycznego
- 5.4. Odpowiedzialność za zakażenia związane z opieką zdrowotną
- 5.5. Odpowiedzialność w razie przymusu leczenia
- 5.6. Odpowiedzialność za szkody doznane w następstwie szczepień ochronnych
- 5.7. Odpowiedzialność za eksperymenty medyczne, ze szczególnym uwzględnieniem badań klinicznych
- 5.8. Odpowiedzialność z tytułu zabiegów chirurgii estetycznej
- 5.9. Odpowiedzialność cywilna związana z transplantacją tkanek, komórek i narządów
Rozdział 6. Związek przyczynowy
- 6.1. Związek przyczynowy w tzw. procesach medycznych
- 6.2. Związek przyczynowy – wielość przyczyn
- 6.3. Odpowiedzialność cywilna w sytuacji tzw. przyczynowości kumulatywnej
Rozdział 7. Szkoda majątkowa i jej naprawienie
- 7.1. Szkoda – uwagi wprowadzające
- 7.2. Naprawienie szkody majątkowej – zasady ogólne
- 7.3. Naprawienie majątkowej szkody na osobie
- 7.4. Naprawienie szkody przyszłej
- 7.5. Szczególne rodzaje szkód
- 7.6. Utrata szansy wyleczenia lub przeżycia jako nowa postać szkody
Rozdział 8. Zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę wyrządzoną w związku z leczeniem
- 8.1. Cele i przesłanki zadośćuczynienia pieniężnego
- 8.2. Podmiot uprawniony do żądania zadośćuczynienia pieniężnego
- 8.3. Krzywda i kryteria ustalania zadośćuczynienia
- 8.4. Podstawy prawne przyznania zadośćuczynienia pieniężnego
Rozdział 9. Przyczynienie się poszkodowanego pacjenta do powstania lub zwiększenia szkody
- 9.1. Uwagi ogólne
- 9.2. Poszczególne przypadki przyczynienia się pacjenta do powstania lub zwiększenia szkody
Dział III. Dochodzenie odszkodowania w trybie sądowym i pozasądowym
Rozdział 10. Ciężar dowodu w procesach medycznych
- 10.1. Wprowadzenie
- 10.2. Uwagi terminologiczne
- 10.3. Rozkład ciężaru dowodu w procesach medycznych
- 10.4. Domniemania prawne (praesumptio iuris)
- 10.5. Domniemania faktyczne (praesumptio facti)
- 10.6. Dowód prima facie
Rozdział 11. Dochodzenie odszkodowania w trybie sądowym
11.1. Wprowadzenie
11.2. Wybór podstawy prawnej dochodzonych roszczeń i jego konsekwencje
11.3. Legitymacja procesowa Rzecznika Praw Pacjenta
11.4. Dowodzenie przesłanek odpowiedzialności
11.5. Dowody mające istotne znaczenie w sprawach z zakresu odpowiedzialności za błędy medyczne
Rozdział 12. Dochodzenie odszkodowania w trybie pozasądowym
12.1. Uwagi wprowadzające
12.2. Pojęcie zdarzenia medycznego
12.3. Odszkodowanie i zadośćuczynienie
12.4. Dochodzenie roszczeń z tytułu zdarzeń medycznych
12.5. Ubezpieczenie z tytułu zdarzeń medycznych – wzmianka
Rozdział 13. Przedawnienie i dziedziczenie roszczeń odszkodowawczych
13.1. Przedawnienie roszczeń
13.2. Przedawnienie roszczeń de lege lata
13.3. Dziedziczenie roszczeń
Rozdział 14. Odpowiedzialność ubezpieczeniowa za szkody wyrządzone przy leczeniu
14.1. Przymus ubezpieczeniowy jako ograniczenie zasady dobrowolności ubezpieczeń
14.2. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jako dominująca grupa ubezpieczeń obowiązkowych
14.3. Specyfika ubezpieczeń obowiązkowych
14.4. Dobrowolne ubezpieczenia z tytułu zdarzeń medycznych
14.5. Zakres przedmiotowy ubezpieczenia OC podmiotów wykonujących działalność leczniczą
14.6. Zakres podmiotowy ubezpieczeń OC podmiotów prowadzących działalność leczniczą
14.7. Akcesoryjny charakter odpowiedzialności ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej
14.8. Suma gwarancyjna w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej
14.9. Franszyza i udział własny
14.10. Ubezpieczenia „nadwyżkowe"
14.11. Charakter prawny ubezpieczeń z tytułu zdarzeń medycznych
14.12. Roszczenie bezpośrednie do ubezpieczyciela OC
14.13. Terminy przedawnienia roszczeń ubezpieczeniowych
14.14. Roszczenia regresowe ubezpieczyciela
Dział IV. Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przez leki
Rozdział 15. Odpowiedzialność producenta i innych podmiotów za szkody wyrządzone przez leki
15.1. Wstęp
15.2. Podstawa i przesłanki odpowiedzialności producenta za szkodę wyrządzoną przez leki (odpowiedzialność za produkt niebezpieczny)
15.3. Podstawy odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez leki poza reżimem odpowiedzialności producenta
Dział V. Odpowiedzialność za brak dostępności do świadczeń zdrowotnych należnych w ramach systemu opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych
Rozdział 16. Odpowiedzialność podmiotów będących organizatorami systemu opieki zdrowotnej za brak dostępności świadczeń zdrowotnych
16.1. Prawo do świadczeń medycznych (opieki zdrowotnej) finansowanych ze środków publicznych
16.2. Odpowiedzialność podmiotów będących organizatorami systemu opieki zdrowotnej
Rozdział 17. Odpowiedzialność podmiotów leczniczych (świadczeniodawców) za brak dostępności świadczeń zdrowotnych
17.1. Ustawowe i umowne ramy odpowiedzialności
17.2. Odmowa udzielenia należnych świadczeń zdrowotnych jako naruszenie praw pacjenta
17.3. Typowe przypadki odpowiedzialności deliktowej
17.4. Odmowa prawa do świadczeń zdrowotnych w okresie epidemii (pandemii)
Indeks rzeczowy