Monitor Prawniczy Nr 11/2023 + Dodatek specjalny: Realizacja w przestrzeni cyfrowej praw osób, których dane dotyczą. Aktualne problemy prawnej ochrony danych osobowych 2023

Specjalistyczny miesięcznik omawiający kluczowe zagadnienia prawnicze.

W numerze 11/2023 „Monitora Prawniczego" polecamy:

• dr Jan Kluza „Zmiany w zasadach wymiaru kary wynikających z nowelizacji Kodeksu karnego z 2022 r.". Artykuł dotyczy nowelizacji Kodeksu karnego uchwalonej w dniu 7.7.2022 r. Ustawa ta dokonuje szeregu zmian w części ogólnej Kodeksu karnego dotyczących zasad wymiaru kary zarówno w przepisach dotyczących poszczególnych kar, jak i w art. 53 KK dotyczącym ogólnych dyrektyw wymiaru kary. Kierunek tych zmian zmierza ku obostrzeniu odpowiedzialności karnej, co ma szczególne znaczenie w zakresie dolnych granic kary. To zaś powoduje, że kierunek tej nowelizacji należy ocenić negatywnie.
• prof. UŁ dr hab. Monika Michalska-Marciniak „Zasady sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń w postępowaniu apelacyjnym - suplement uwzględniający stan prawny od 28.9.2023 r.". Ustawą z 7.7.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw dokonano kolejnej zmiany zasad sporządzania orzeczeń w postępowaniu apelacyjnym. W opracowaniu dokonano omówienia i wykładni nowych regulacji w tym zakresie obowiązujących od 28.9.2023 r., z uwzględnieniem przepisów przejściowych.
• Oskar Sitek „Dopuszczalność sprzedaży przedsiębiorstwa dłużnika w całości lub zorganizowanej jego części w postępowaniu sanacyjnym". Prawo restrukturyzacyjne nie wyklucza możliwości dokonania restrukturyzacji dłużnika także poprzez likwidację (sprzedaż) całości przedsiębiorstwa, o czym przesądza możliwość przygotowania przez dłużnika propozycji układowych zakładających likwidację majątku dłużnika, stosownie do art. 159 ust. 1 PrRestr. Likwidacja całości majątku możliwa jest jednak wyłącznie w trybie przyjęcia układu likwidacyjnego. Natomiast w toku postępowania sanacyjnego przedmiotem sprzedaży nie może być jego przedsiębiorstwo. Przepisy art. 323 PrRestr wyjątkowo, jako element środków sanacyjnych (naprawczych), dopuszczają sprzedaż składników mienia dłużnika, niepotrzebnych dla prowadzenia działalności przez dłużnika, która to sprzedaż może okazać się zbawienna z punktu widzenia poprawy kondycji i struktury przedsiębiorstwa. Sprzedaż w omawianym trybie nie może jednak prowadzić do likwidacji przedsiębiorstwa dłużnika. Sprzedaż ma w tym przypadku wyłącznie charakter uzupełniający dla pozostałych środków restrukturyzacji, określonych w planie restrukturyzacyjnym.
• dr Łukasz Węgrzynowski „Dyrektywa 93/13 w najnowszym orzecznictwie TSUE - zakres zastosowania, przesłanki kontroli". Niedozwolone postanowienia umowne to konstrukcja bardzo często wykorzystywana obecnie w praktyce orzeczniczej. Wydaje się konstrukcją wysoce efektywną na co wpływ ma otwarty i elastyczny charakter przesłanek ustalenia czy postanowienie umowne jest niedozwolone czy złożony mechanizm sankcyjny związany z klauzulami abuzywnymi. Jednak trudnym do przecenienia jest tu również czynnik instytucjonalny, a więc okoliczność, że kształt niedozwolonych postanowień umownych jest w istotnym stopniu formowany w orzecznictwie TSUE. Trybunał nie tylko wyznacza kierunki wykładni przepisów dyrektywy 93/13 w sposób wiążący dla sądów krajowych, ale również w sposób najpełniejszy stosuje instrumenty wykładni realizujące cele dyrektywy 93/13. Stąd też w publikacji przedstawiono najnowsze orzecznictwo TSUE dotyczące dyrektywy 93/13, jako cezurę czasową przyjmując wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 3.10.2019 r. (C-260/18). Publikacja zostanie podzielona na dwie części. W pierwszej przedstawiono zagadnienia wstępne, zakres zastosowania dyrektywy 93/13 oraz przesłanki stwierdzenia niedozwolonego charakteru postanowienia umownego.
• dr hab. Beata Janiszewska „Ograniczenie korzystania z praw pacjenta w dobie epidemii - cz. II". W drugiej części opracowania poświęconego problematyce ograniczenia korzystania z praw pacjenta w dobie epidemii sformułowane zostały ogólne dyrektywy dotyczące wprowadzania takiego ograniczenia: jako środka koniecznego, a zarazem proporcjonalnego do zamierzonego celu ochronnego, w związku z wystąpieniem zagrożenia epidemicznego lub potrzeby zapewnienia pacjentom bezpieczeństwa zdrowotnego. Analizie poddano zagadnienie dopuszczalności reglamentacji korzystania z praw gwarantujących pacjentowi podmiotową pozycję w stosunkach z osobami wykonującymi zawody medyczne (w tym zwłaszcza prawa do wyrażenia albo odmowy zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego oraz prawa do informacji medycznej); opisano także konkretne przejawy limitacji korzystania z poszczególnych praw pacjenta. Rozważania te stały się podstawą do sformułowania ogólnej oceny regulacji zawartej w art. 5 PrPacjRPPU oraz przedstawienia uwag podsumowujących całość rozważań.
• dr Paweł Rafałowicz „Dziedziczenie ustawowe małżonków z małżeństw jednopłciowych w Polsce - rozważania na kanwie rozporządzenia spadkowego Nr 650/2012". Rozporządzenie spadkowe Nr 650/2012 w art. 35 zawiera klauzulę porządku publicznego. Problemem jest dopuszczalność jej zastosowania przez polskie sądy w sytuacji, w której prawem właściwym dla sprawy spadkowej będzie prawo polskie, a spadkodawca był w jednopłciowym związku małżeńskim. W artykule broniona jest teza, że jest to niedopuszczalne, ponieważ ta sytuacja nie spełnia przesłanek z zakresu zastosowania normy z art. 35 rozporządzenia spadkowego Nr 650/2012.
• Magdalena Pieczniak „Uzależnienie zapłaty całości należnego wykonawcy wynagrodzenia od warunku w rozumieniu art. 89 KC oraz uzależnienie wymagalności roszczenia o zapłatę wynagrodzenia od dodatkowych świadczeń ubocznych w umowie o roboty budowlane – glosa". Przedmiotem glosy jest wyrok SN z 2.6.2021 r., III CSKP 7/21. Komentowane orzeczenie porusza tematykę uzależnienia zapłaty całości należnego wykonawcy wynagrodzenia od warunku, a także uzależnienia wymagalności roszczenia o zapłatę wynagrodzenia od dodatkowych świadczeń ubocznych oraz aktów staranności w umowie o roboty budowlane. Autorka odnosi się do problematyki rozumienia warunku zależnego od woli stron oraz dopuszczalności jego zastrzegania wskazując przy tym jednocześnie na wypracowane w tym zakresie poglądy doktryny i potrzeby obrotu. Poruszona zostaje również tematyka spełnienia świadczenia jako warunku i protokolarnego odbioru robót. We wnioskach autorka wskazuje na potrzebę uznania możliwości zastrzegania warunku zależnego od woli strony jako zgodnego z obecnymi potrzebami obrotu gospodarczego w stosunku do wymagalności roszczenia wykonawcy jednocześnie wskazując na braki w rozumieniu dodatkowych świadczeń ubocznych i aktów staranności w głosowanym orzeczeniu w stosunku do wypracowanej w doktrynie definicji warunku potestatywnego.

Dodatek specjalny „Realizacja w przestrzeni cyfrowej praw osób, których dane dotyczą. Aktualne problemy prawnej ochrony danych osobowych 2023":

• dr Michał Nowakowski „Generatywna sztuczna inteligencja a człowiek. Prywatność, prawa podstawowe i technologia - wybrane zagadnienia". Artykuł skupia się na problematyce generatywnej sztucznej inteligencji i jej związku z ochroną prywatności oraz danych osobowych. Mimo że technologie generatywnej sztucznej inteligencji, takie jak uczenie maszynowe czy przetwarzanie języka naturalnego, znane są od dawna, ich rozwój i wykorzystanie wiąże się z pewnymi wyzwaniami związanymi z ochroną danych. W ostatnich latach pojawiają się obawy dotyczące tego, jakie dane są wykorzystywane do trenowania modeli, takich jak GPT i czy istnieją odpowiednie mechanizmy ochrony prywatności. Artykuł analizuje także aktualne ramy prawne w zakresie sztucznej inteligencji, w tym projekt rozporządzenia w sprawie sztucznej inteligencji (AI Act). Zwraca uwagę na ewolucyjny charakter tej problematyki oraz na konieczność uwzględnienia różnych aspektów prawnych, sektorowych i kontraktowych podczas oceny zagadnień związanych z ochroną prywatności w kontekście sztucznej inteligencji. A że nie ma lepszego sposobu na pokazanie możliwości generatywnej sztucznej inteligencji, to podkreślenia wymaga, że abstrakt powstał we „współpracy" z narzędziem ChatGPT.
• dr hab. prof. KUL Paweł Fajgielski „Prawo do przenoszenia danych jako szczególne uprawnienie w środowisku cyfrowym". W artykule przedstawione zostały analizy dotyczące genezy i celu wprowadzenia szczególnego uprawnienia w środowisku cyfrowym jakim jest prawo do przenoszenia danych, jego konstrukcji prawnej, wątpliwości jakie nasuwają się przy analizie przepisów oraz praktycznego wymiaru prawa do przenoszenia danych. W końcowej części artykułu podjęta została próba odpowiedzi na pytanie: czy zakładane przez prawodawcę cele związane z prawem do przenoszenia danych zostały osiągnięte i w jaki sposób można byłoby zwiększyć efektywność tego uprawnienia.
• dr Paweł Litwiński „Prawo do uzyskania kopii danych osobowych: między treścią danych a nośnikiem". Prawo do otrzymania kopii danych osobowych nie może być ograniczane wyłącznie do możliwości otrzymania treści danych, jakie administrator przetwarza na temat osoby, której te dane dotyczą. Jak bowiem wskazał TSUE w wyroku C487/21, Österreichische Datenschutzbehörde, jeżeli jest to niezbędne do umożliwienia skutecznego wykonywania praw osoby, której dane dotyczą, przyznanych jej przez RODO, trzeba tej osobie dostarczyć kopie fragmentów dokumentów lub całych dokumentów, lub też wyciągi z baz danych. TSUE jednocześnie podkreślił, że osobom, których dane dotyczą, nie przysługuje prawo do żądania kopii fragmentów dokumentów lub całych dokumentów, lub też wyciągów z baz danych. Uprawnienie takie powstaje wyłącznie w pewnych ściśle określonych przypadkach - najczęściej dlatego, że aby w pełni zrozumieć odnośne dane osobowe, konieczne jest poznanie kontekstu, w jakim dane te są przetwarzane.
• dr Dominik Lubasz „Cyfrowe archiwa prasowe a wyjątek dziennikarski". Wolność wypowiedzi jest jednym z najważniejszych fundamentów demokratycznego społeczeństwa. Wolność ta nie ma jednak charakteru bezwzględnego i jest ograniczana innymi prawami i wolnościami, w tym prawem do ochrony prywatności czy prawem do ochrony danych osobowych. W artykule nieuchronność konfliktu wskazanych praw i wolności, ale i mającą umożliwić koegzystencję konieczność godzenia tych wolności i praw, poddana jest analizie, która to analiza jest osadzana w kontekście szczególnego przypadku, jakim są cyfrowe archiwa prasowe. To właśnie w tym obszarze konflikt ten jest bardzo wyraźnie dostrzegalny, uwzględniając w szczególności regulację ochrony danych osobowych i prawa prasowego, perspektywę praw podstawowych, a zwłaszcza orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W orzecznictwie ETPCz dominuje bowiem pogląd, że cyfrowe archiwa prasowe, pomimo że wykazują funkcjonalną specyfikę, należy traktować jako element prasy. W konsekwencji są one objęte ochroną przewidzianą w art. 10 EKPCz i art. 11 Karty Praw Podstawowych, a także art. 14 i 54 Konstytucji RP. Funkcje archiwów cyfrowych, choć częściowo odmienne od prasy tradycyjnej, stanowią istotną część ekosystemu dostępu do informacji, kluczowego elementu wolności wypowiedzi. Ochrona zapewniana archiwom cyfrowym nie jest absolutna, a pełnione funkcje, w szczególności informacyjne związane ze specyficzną zdolnością do przechowywania i przekazywania informacji, mogą powodować kolizję przede wszystkim z prawem do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych. Z tych względów kluczowe jest stosowanie wypracowanych w orzecznictwie Trybunału kryteriów badania, czy ingerencja w jedno z kolidujących praw była konieczna zgodnie z art. 10 § 2 KPP. Kryteria te powinny znajdować zastosowanie do wykładni przyjętej na podstawie kompetencyjnej z art. 85 RODO w art. 2 ustawy z 10.5.2018 r. o ochronie danych osobowych klauzuli prasowej.
• Dominika Nowak-Byrtek „Rola prawa do wyrażenia sprzeciwu w związku z prowadzeniem marketingu bezpośredniego w przestrzeni cyfrowej". W artykule zostały omówione następujące problemy związane z właściwym zapewnieniem realizacji prawa do sprzeciwu w związku z przetwarzaniem danych osobowych w celach marketingowych:

1. zakres pojęcia „marketing bezpośredni";
2. podstawy prawne przetwarzania danych osobowych w celu prowadzenia działań marketingowych;
3. prawidłowe zapewnienie możliwości wyrażenia sprzeciwu zarówno przed rozpoczęciem przetwarzania, jak i w jego trakcie;
4. zapewnienie transparentności informacji o prawie do sprzeciwie w ramach realizowanych obowiązków informacyjnych.

• Maria Owczarek „Zgoda na przetwarzanie danych osobowych w obrocie cyfrowym". Zgoda osoby, której dane dotyczą jest jedną z sześciu zgodnych z prawem podstaw przetwarzania danych osobowych wskazanych w art. 6 RODO. RODO określa warunki, które muszą być spełnione, aby zgoda mogła stanowić podstawę prawną przetwarzania danych osobowych. Zgoda, jako jedna z przesłanek legalizujących przetwarzanie danych, ma istotne znaczenie, ponieważ daje osobom, których dane dotyczą, kontrolę nad ich danymi osobowymi. Znaczenie zgody, jako wyrazu autonomii i samostanowienia jednostki, zależy jednak od jej właściwego wykorzystania i dostosowania do określonych kontekstów i wymogów. Autorka w artykule przedstawia wybrane stanowiska Grupy Roboczej Art. 29, Europejskiej Rady Ochrony Danych, a także wybrane orzecznictwo i stanowiska doktryny, analizując ogólne warunki dotyczące zgody osób, których dane dotyczą na przetwarzanie danych osobowych, na gruncie RODO i wskazując na szczególne sytuacje związane z uzyskaniem ważnej zgody w obrocie cyfrowym.
• Magdalena Rząca „Wymagania RODO w odniesieniu do systemu sztucznej inteligencji rozpoznawania twarzy w decyzjach organów nadzorczych dotyczących Clearview AI". Zastosowanie technologii rozpoznawania twarzy stwarza poważne zagrożenia dla praw i wolności osób. Analiza decyzji organów nadzorczych dotyczących Clearview AI ukazuje, jakie zagrożenia w zakresie ochrony danych osobowych powstają przy zastosowaniu algorytmu sztucznej inteligencji do przetwarzania danych osobowych przez podmiot mający siedzibę poza UE. Jego działalność polega na wprowadzaniu do bazy wiedzy zdjęć osób, które przebywają na terytorium UE. Zdjęcia zaś dodawane są do ww. bazy bez wiedzy i zgody tych osób. W niniejszym tekście omówione zostają decyzje organów nadzorczych z Niemiec, Francji, Włoch oraz Grecji dotyczące Clearview AI, a także wskazane zostały naruszenia RODO, których - według tych organów - dopuścił się Clearview AI.
• Katarzyna Syska „Sprzeciw wobec przetwarzania danych osobowych w ramach systemów generatywnej sztucznej inteligencji". Artykuł dotyczy prawa do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych w systemach sztucznej inteligencji, ze szczególnym uwzględnieniem systemów generatywnej sztucznej inteligencji. Dostawcy systemów sztucznej inteligencji i modeli generatywnych (ang. foundation models) wskazują prawnie uzasadniony interes jako przesłankę przetwarzania danych osobowych do celów rozwoju i trenowania systemów AI. Podstawa ta jest wskazywana jako podstawa przetwarzania zarówno danych osobowych zbieranych z publicznie dostępnych źródeł w Internecie, jak i danych użytkowników tych narzędzi dotyczących korzystania z nich. W związku z tym osobom, których dane dotyczą przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania ich danych osobowych w celach rozwoju systemów AI. W artykule omówione są informacje o prawie do sprzeciwu zawarte w politykach prywatności wybranych dostawców generatywnej sztucznej inteligencji oraz mechanizmy zgłaszania sprzeciwu wdrożone przez tych dostawców.
• Mateusz Kupiec „Wykonywanie praw podmiotów danych z rozdziału III RODO przez dzieci. Granice samodzielności dzieci jako osób, których dane dotyczą". Prawa, o których mowa w rozdziale III RODO umożliwiają osobom fizycznym doraźną kontrolę nad celami i sposobem wykorzystywania danych osobowych przez administratorów. W świetle rozporządzenia szczególną pozycję mają dzieci, które kwalifikuje się jako podmioty danych podatne na zagrożenia związane z przetwarzaniem danych. Wraz rozwojem zdolności poznawczych dziecka, zmienia się jego rola w zarządzaniu swoimi danymi osobowymi. Przepisy RODO nie przewidują jednak mechanizmów, które pozwalałyby określić granicę autonomii najmłodszych jako podmiotów danych. Celem artykułu jest zbadanie granic samodzielności dzieci jako podmiotów danych w świetle RODO oraz potrzeby wprowadzenia w europejskim modelu ochrony danych mechanizmów urzeczywistniających prawo dzieci do wyrażenia swojego zdania w procesie realizacji ich praw jako podmiotów danych.
• Anna Stępień „Obawa jako szkoda niemajątkowa na gruncie przepisów o ochronie danych osobowych". Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy a jeśli tak, to w jakich sytuacjach obawa o nieuprawnione wykorzystanie danych osobowych może stanowić szkodę niemajątkową na gruncie przepisów RODO. Artykuł powstał na kanwie kształtującego się w tym zakresie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-300/21 oraz opinii rzeczników generalnych: Manuela Camposa Sáncheza -Bordony w sprawie C-300/21 oraz Giovanniego Pitruzzelli w sprawie C-340/21. Autorka przedstawia ewolucję pojęcia szkody w przepisach dotyczących ochrony danych osobowych od dyrektywy 95/46/WE do RODO i skrótowo omawia również polskie orzecznictwo dotyczące odszkodowań na podstawie art. 82 RODO.
• Piotr Drobek „Pomoc pośredników danych w wykonywaniu przez osoby, których dane dotyczą swoich praw. Zagadnienia wybrane". Akt w sprawie zarządzania danymi, który jest bezpośrednio stosowany od 24.9.2023 r., łączy usługi pośrednictwa między osobami, których dane dotyczą, zamierzającymi udostępnić swoje dane osobowe a potencjalnymi użytkownikami danych, z umożliwieniem im wykonywania ustanowionych w RODO praw osób, których dane dotyczą. W artykule dokonano analizy przepisów aktu w sprawie zarządzania danymi i ich relacji z RODO, w kontekście nałożonego na pośredników danych obowiązku ułatwiania osobom, których dane dotyczą, wykonywania swoich praw zgodnie z RODO. Przedstawiona analiza pokazuje, że oba akty prawne stosuje się równolegle. Akt w sprawie zarządzania danymi jedynie uzupełnienia RODO w odniesieniu do nałożonych na pośredników danych obowiązków dotyczących ułatwiania wykonywania przez podmioty danych swoich praw. W związku z tym akt ten nakłada na pośredników danych swoisty obowiązek powierniczy, wymagający od nich działania w najlepszym interesie osób, których dane dotyczą.
• prof. INP PAN dr hab. Grzegorz Sibiga „Gwarancje ochrony danych osobowych w ponownym wykorzystywaniu chronionych danych na podstawie Aktu w sprawie zarządzania danymi - wybrane zagadnienia". Jednym z trzech obszarów regulowanych w Akcie w sprawie zarządzania danymi (DGA) jest ponowne wykorzystywanie niektórych kategorii chronionych danych, które znajdują się w posiadaniu podmiotów sektora publicznego. Do takich danych chronionych zaliczono również dane osobowe w zakresie, w jakim wykraczają one poza zakres stosowania unijnych przepisów o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego. W tekście przedstawia się relacje DGA i innych aktów prawnych (w szczególności RODO), sposoby zapewnienia ochrony danych osobowych w ponownym wykorzystywaniu oraz nowe rozwiązania zawarte w DGA (np. deanonimizacja).

W Monitorze Prawniczym znajdziesz:

• Wnikliwe opracowania analizujące najistotniejsze zmiany w prawie.
• Fachowe opinie i analizy zagadnień problemowych.
• Przegląd najistotniejszego, nowego orzecznictwa.
• Aktualności z sal sądowych.
• Obszerne dodatki tematyczne.
• Odpowiedzi na pytania kierowane do redakcji.