Monitor Prawniczy Nr 9/2023 + Dodatek specjalny: Prawo innowacji finansowych (FinTech) 2023

Specjalistyczny miesięcznik omawiający kluczowe zagadnienia prawnicze.

W numerze 9/2023 „Monitora Prawniczego" polecamy:

• prof. dr hab. Andrzej Marciniak „Odmowa wszczęcia egzekucji sądowej". W pierwszej części opracowania przedstawiono doktrynalne ujęcia odmowy wszczęcia egzekucji. W tej płaszczyźnie przyjęto, że odmowa wszczęcia egzekucji może polegać na zwrocie wniosku o wszczęcie egzekucji, umorzeniu postępowania egzekucyjnego oraz na oddaleniu wniosku o wszczęcie egzekucji. Następnie dokonano szczegółowej analizy przepisu art. 800[1] § 1 KPC, według którego organ egzekucyjny odmawia wszczęcia egzekucji, jeżeli zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 199 § 1 KPC, albo przepis szczególny tak stanowi, albo wniosek o wszczęcie egzekucji z innych przyczyn jest niedopuszczalny. Na tej podstawie przyjęto, że odmowa wszczęcia egzekucji może nastąpić wyłącznie z przyczyn niedopuszczalności wniosku o wszczęcie egzekucji. Przyczynami odmowy wszczęcia egzekucji nie mogą być brak formalny wniosku oraz jego bezzasadność. Odmowa wszczęcia egzekucji jest aktualna tylko do jej wszczęcia. Po wszczęciu egzekucji niedopuszczalność wniosku o wszczęcie egzekucji prowadzi, w zależności od jej przyczyny, do zawieszenia lub umorzenia postępowania egzekucyjnego. Na postanowienie sądu w przedmiocie odmowy wszczęcia egzekucji nie przysługuje zażalenie, z wyjątkiem opisanym w art. 804 § 2 KPC.
• Rafał Fronczek „Licytacja elektroniczna w egzekucji sądowej po zmianach wprowadzonych nowelizacją KPC z 9.3.2023 r.". W egzekucji sądowej sprzedaż w drodze licytacji elektronicznej dokonywana jest za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, który Krajowa Rada Komornicza uruchomiła z początkiem 2020 r. Ta postać sprzedaży cieszy się coraz większym zainteresowaniem wierzycieli, komorników i osób zainteresowanych nabyciem przedmiotów zajętych w egzekucji sądowej. Wprowadzenie możliwości elektronicznej sprzedaży nieruchomości w egzekucji prowadzonej w trybie zwykłym znacząco podniosło poziom zainteresowania e-licytacjami . Doświadczenia zebrane w okresie ostatnich 3 lat stały się podstawą do nowelizacji przepisów regulujących sprzedaż w drodze licytacji elektronicznej ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw . Zmiany te nie były zawarte w pierwotnej wersji rządowego projektu tej ustawy, ale zostały dodane w toku prac Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach . Celem wprowadzonych zmian było:

• umożliwienie uzyskiwania wyższych cen nabycia przez zmianę sposobu zakończenia przetargu w egzekucji z ruchomości i nieruchomości,
• maksymalne ujednolicenie sposobu przeprowadzania e-licytacji ruchomości i nieruchomości, przy czym punktem odniesienia były przepisy regulujące sprzedaż nieruchomości w trybie zwykłym,
• dostosowanie sprzedaży w drodze licytacji elektronicznej nieruchomości, których egzekucja prowadzona jest w trybie uproszczonym do przedmiotu tej licytacji oraz
• wyeliminowanie problemów interpretacyjnych występujących w dotychczasowej praktyce.

Nowelizacja objęła przede wszystkim przepisy regulujące sprzedaż ruchomości w drodze licytacji elektronicznej, które mają również zastosowanie do sprzedaży nieruchomości, z których egzekucja prowadzona jest w trybie uproszczonym (art. 1013[6] § 1 KPC), wierzytelności (art. 904[1] § 2 KPC) i innych praw majątkowych (art. 911[7] § 4 KPC). Wspólną, a jednocześnie kluczową zmianą dla licytacji ruchomości i nieruchomości jest sposób zakończenia przetargu, który można określić jako dynamiczny, polegający na odroczeniu zakończenia przetargu, aż do momentu ustania postąpień. W pierwszej kolejności przedstawione zostaną zmiany w sprzedaży ruchomości w drodze licytacji elektronicznej, a następnie zmiany, które objęły sprzedaż nieruchomości.

• Mateusz Pietrzyk „Co nowego w postępowaniu o podział sumy uzyskanej z egzekucji". W artykule omówiono nowe rozwiązania przewidziane w przepisach normujących postępowanie w przedmiocie podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Autor dokonuje oceny wprowadzonych przepisów i omawia praktyczne zagadnienia dotyczące ich funkcjonowania.
• dr hab. Józef Jagieła, prof. UŁ „Zmiana egzekucji sądowej roszczenia o usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych poprzez złożenie oświadczenia". W orzecznictwie i doktrynie przyjmowano różny tryb egzekucji, w jakim ma być wykonywany tytuł wykonawczy, w którym dłużnik został zobowiązany do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych poprzez złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Rozwiązanie tego problemu ma stanowić nowelizacja art. 1050 KPC ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw polegająca na dodaniu w nim § 4. Artykuł stanowi omówienie wprowadzonej zmiany w kontekście wypowiedzi orzecznictwa oraz doktryny. Po przedstawieniu rozwiązań przyjętych w art. 1050 § 4 KPC, autor dokonał oceny wprowadzonej zmiany, wskazując na jej aspekty pozytywne i negatywne. Do pozytywnych zaliczył wskazanie jako właściwego trybu egzekucji, egzekucję czynności, której za dłużnika nie może wykonać inna osoba (niezastępowalnej) oraz nakazanie przez sąd zamieszczenie ogłoszenia odpowiadającego treści oświadczenia, które powinien złożyć dłużnik w wyznaczonym terminie. Negatywnie została natomiast oceniona wysokość grzywny, jaką sąd może nałożyć na dłużnika, który nie wykonał w terminie nałożonego na niego obowiązku oraz miejsce publikacji ogłoszenia.
• dr hab. Józef Jagieła, prof. UŁ „Zmiany w egzekucji wykonania czynności, którą za dłużnika może wykonać także inna osoba (art. 1049 KPC)". Ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw zmieniono w istotny sposób uregulowany w art. 1049 KPC tryb egzekucji wykonania czynności, którą za dłużnika może wykonać także inna osoba, tzw. zastępowalnej. Ze znowelizowanej treści tego przepisu zdaje się wynikać, że jej celem było usunięcie przyczyn wątpliwości, a w konsekwencji rozbieżności zapatrywań w orzecznictwie i doktrynie występujących na gruncie poprzednio obowiązującego stanu prawnego (przed 15.4.2023 r.). Nowelizacja nie ogranicza się jednak do zmiany dotychczasowego brzmienia art. 1049 § 1 KPC, lecz polega przede wszystkim na dodaniu nowych unormowań, dotychczas nie istniejących (§ 11–17), co w sposób znaczący wpływa na przebieg egzekucji wykonania czynności, którą za dłużnika może wykonać także inna osoba (zastępowalnej). W związku z tym wyłania się pytanie, czy nowelizacja art. 1049 KPC dokonana ZmKPCU23 usuwa występujące uprzednio wątpliwości oraz uzupełnia luki w obowiązującej regulacji i tym samym porządkuje oraz usprawnia przebieg postępowania egzekucyjnego w sprawach o wykonanie czynności zastępowalnych. Już pobieżna analiza niektórych z wprowadzonych zmian oraz nowych regulacji pozwala postawić pytanie czy nowelizacja art. 1049 KPC rzeczywiście rozwiązuje występujące uprzednio problemy i może przyczynić się do usprawnienia egzekucji czynności, którą za dłużnika może wykonać także inna osoba. Udzielenie odpowiedzi na postawione pytanie ze względów metodologicznych wymaga uprzedniej analizy zmian dokonanych ZmKPCU23, by następnie przejść do oceny tych zmian poprzez wskazanie aspektów pozytywnych i ewentualnych negatywnych, jeżeli takie dadzą się zaobserwować.
• dr Aneta Mendrek „Koszty komornicze w świetle nowelizacji z 9.3.2023 r.". Ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw znowelizowano m.in. ustawę z 28.2.2018 r. o kosztach komorniczych. Wypada jednak podkreślić, że niezależnie od zmian odnoszących się wprost do przepisów ww. ustawy, na zasady orzekania i ponoszenia kosztów komorniczych, a także ich wysokość wpłyną także zmiany wprowadzone nowelą w samym Kodeksie postępowania cywilnego. W artykule zostaną omówione zarówno zmiany w KosztKomU, jak i zmiany przepisów KPC wpływające na jej stosowanie. Na tej podstawie podjęta zostanie próba oceny poszczególnych rozwiązań oraz sformułowane zostaną postulaty o charakterze de lege ferenda.

DODATEK SPECJALNY „Prawo innowacji finansowych (FinTech) 2023":

• prof. UEK dr hab. Jan Byrski, dr Michał Synowiec „Wymogi prawne funkcjonowania dedykowanego interfejsu (API) umożliwiającego dostęp do rachunków płatniczych w ramach open banking". Dyrektywa PSD2 oraz akty wydane na jej podstawie wykreowały nowe otoczenie regulacyjne dla tzw. nowych usług płatniczych, tj. usługi inicjowania transakcji płatniczej (PIS) oraz usługi dostępu do informacji o rachunku (AIS). Funkcjonowanie tych usług w praktyce wymaga zagwarantowania ich dostawcom (zbiorczo określanych mianem TPP) dostępu do rachunków płatniczych prowadzonych przez innych dostawców usług płatniczych (definiowanych jako ASPSP ). Zapewnienie takiego dostępu de facto stanowi determinantę ogólnej możliwości świadczenia usług PIS i AIS, w tym świadczenia wspomnianych usług w sposób efektywny. Celem artykułu jest analiza wymogów prawnych związanych z zapewnieniem dostępu do rachunków płatniczych użytkowników za pośrednictwem API, stanowiącego interfejs udostępniany przez każdego z ASPSP dla celów komunikacji z TPP. Prowadzony wywód zmierza przy tym do ustalenia jakiego rodzaju funkcjonalności API powinny być kwalifikowane jako przeszkody w świadczeniu usług PIS i AIS na gruncie rozporządzenia 2018/389. W artykule zaprezentowane zostały również projektowane zmiany w regulacjach unijnych w zakresie definicyjnego rozumienia (zakresu) usług PIS i AIS.
• dr Mateusz Blocher, Tytus Brzezicki, LL.M. „Ustawowe zastąpienie wskaźnika referencyjnego zgodnie z rozporządzeniem BMR". Ustawowe zastąpienie wskaźnika referencyjnego zgodnie z przepisami rozdziału 4A rozporządzenia 2016/1011 może wywrzeć skutki we wszelkich umowach, które podlegają prawu polskiemu, niezależnie od przedmiotu i typu tych umów, ani od rodzaju podmiotów będących ich stroną. W konsekwencji, zakończenie trwającego obecnie w Polsce procesu reformy wskaźnika referencyjnego WIBOR może wpłynąć na prawa i obowiązki stron wszystkich umów w obrocie gospodarczym.
• Michał Ćwiakowski, Marek Śliwiński „Ocena i monitoring stosunków gospodarczych w katalogu środków bezpieczeństwa finansowego – uwagi praktyczne". Ocena stosunków gospodarczych to – zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy z 1.3.2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – jeden ze środków bezpieczeństwa finansowego, stanowiących podstawowe narzędzie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu przez instytucje obowiązane. Przepisy TerroryzmU, podobnie jak w przypadku wielu innych obowiązków nakładanych na instytucje obowiązane, nie precyzują dokładnie na czym „ocena stosunków gospodarczych" ma polegać, a tym bardziej, jak tę ocenę należy przeprowadzać. Tymczasem, w ramach obecnej praktyki nadzorczej, polskie organy nadzoru zdają się typować ten obowiązek jako jeden z najczęściej pomijanych lub zaniedbywanych przez instytucje obowiązane.
• Wojciech Iwański „Instrument płatniczy ograniczonego zastosowania". Na obecnym etapie rozwoju rynku płatniczego funkcjonuje wiele typów szeroko rozumianych instrumentów lub metod dokonywania płatności – wydawanych lub udostępnianych przez różnorakie podmioty. Obok typowych instrumentów płatniczych, takich jak powszechnie akceptowane karty płatnicze, od wielu lat rozpowszechnioną formą zapłaty jest stosowanie instrumentów wydawanych oraz akceptowanych w ograniczony sposób, w tym w ramach ograniczonych sieci, na przykład sieci sklepów działających pod jedną marką. Rozwój technologiczny umożliwia wydawanie tego typu instrumentów przez coraz szerszy krąg podmiotów, co m.in. wpływa na ograniczanie ponoszonych przez nich kosztów współpracy z dostawcami usług płatniczych. W szerszym kontekście regulacyjnym, w tym ewentualnego obowiązku wpisu do rejestru podmiotów korzystających z wyłączenia ograniczonego zastosowania, istotne jest więc ustalenie, w jakim przypadku zastosowanie znajdą do takich podmiotów regulacje usług płatniczych.

„- Normalny czy ulgowy?
(...)
- A ja mam Paszport Polsatu"

Ten kultowy cytat z filmu pt. „Chłopaki nie płaczą" jest dobrym przykładem omawianego w artykule problemu akceptowania zapłaty za towar lub usługę przy użyciu „instrumentu" wydanego przez podmiot niepodlegający regulacji usług płatniczych. Biorąc pod uwagę stopniowo zawężany zakres wyłączenia ograniczonej sieci (ang. limited network exemption) oraz obowiązki związane z korzystaniem z niego, istotną kwestią jest stwierdzenie, w jakich przypadkach wyłączenie takie w ogóle może mieć zastosowanie.

• Mateusz Jagodziński „System informacji finansowej w kontekście podmiotów rynku płatniczego". W dniu 10.2.2023 r. weszła w życie ustawa z 1.12.2022 r. o Systemie Informacji Finansowej , implementująca przepisy tzw. V dyrektywy AML, przewidujące wdrożenie przez każde z państw członkowskich UE systemu centralnej rejestracji danych osób lub podmiotów posiadających lub kontrolujących rachunki bankowe, płatnicze oraz skrytki depozytowe w instytucjach kredytowych.
• Przemysław Janczak „Planowane zmiany w europejskim systemie regulacji AML/CFT". Organy Unii Europejskiej 15.5.2023 r. ogłosiły swoje propozycje nowego pakietu regulacyjnego w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, otwierając tym samym etap ustalenia ostatecznych wersji tych regulacji. Przedstawione propozycje zakładają istotne modyfikacje w europejskim systemie AML/CFT.
• Karol Juraszczyk „Centralny elektroniczny system informacji o płatnościach (CESOP) – czyli o nowych obowiązkach dostawców usług płatniczych w zakresie sprawozdawczości płatności transgranicznych". Z dniem 1.1.2024 r. wejdą w życie przepisy ustawy z 14.4.2023 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw. Ustawa wprowadza nowe obowiązki dla dostawców usług płatniczych w zakresie ewidencjonowania i udostępniania do CESOP informacji o realizowanych płatnościach transgranicznych. Celem tego artykułu jest omówienie wybranych zagadnień wynikających z nowych przepisów, ze szczególnym uwzględnieniem zakresu podmiotowego i przedmiotowego nowych obowiązków po stronie dostawców usług płatniczych związanych z prowadzeniem ewidencji płatności transgranicznych.
• Michał Kulesza, Michał Nowakowski „Inteligentnie, mądrze i bezpiecznie. Sztuczna inteligencja w sektorze finansowym z perspektywy ryzyk ICT i odporności cyfrowej". Artykuł analizuje dynamicznie rozwijającą się dziedzinę systemów sztucznej inteligencji (AI) w kontekście jej znaczenia i zastosowania w sektorze finansowym. Choć pojęcie „sztucznej inteligencji" nie posiada jeszcze jednolitej definicji, coraz częściej odwołuje się do określonych technik i narzędzi, takich jak uczenie maszynowe, przetwarzanie języka naturalnego czy rozpoznawanie obrazu. Artykuł podkreśla, że systemy AI zyskują na znaczeniu w obszarach przeciwdziałania oszustwom, personalizacji usług czy zarządzania ryzykiem w instytucjach finansowych. Jednocześnie zwraca uwagę na inicjatywy regulacyjne ze strony Unii Europejskiej, które mają na celu dostosowanie ram prawnych do wyzwań i możliwości związanych z AI. Ważnym aspektem analizy jest zwrócenie uwagi na zależności technologiczne, organizacyjne i procesowe systemów AI, które mogą prowadzić do ryzyk w obszarze cyberbezpieczeństwa i odporności operacyjnej. W kolejnych częściach artykułu autorzy skoncentrują się na tych kluczowych zagadnieniach związanych z obowiązkami instytucji finansowych w kontekście technologii AI.
• Marta Stanisławska, Rafał Włoczka „Transgraniczne świadczenie usług przez unijne instytucje płatnicze". Przedmiotem niniejszego artykułu jest analiza wybranych zagadnień prawnych związanych z transgraniczną działalnością unijnych instytucji płatniczych. Pierwsze uwagi artykułu zostaną poświęcone ogólnym założeniom normatywnym w zakresie transgranicznej działalności instytucji płatniczych. Korzystanie przez instytucje płatnicze ze swobody przedsiębiorczości oraz swobody świadczenia usług w doktrynie i praktyce organów nadzoru określa się mianem działania na podstawie jednolitego paszportu europejskiego. Zatem, kolejne trzy części artykułu zostaną poświęcone działalności unijnych instytucji płatniczych w Polsce w oparciu o jednolity paszport europejski. W ten sposób najpierw poddana zostanie analizie możliwość i sposoby wykorzystywania przez instytucje płatnicze swobody przedsiębiorczości, o której mowa w art. 49 i n. Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, to jest działalność instytucji płatniczych przez oddział. Kolejna część opracowania dotyczy zagadnień związanych z prowadzeniem przez unijnych dostawców usług płatniczych działalności transgranicznej w oparciu o traktatową zasadę swobody świadczenia usług, wyrażoną w art. 56 i n. TFUE. W ramach zagadnienia tego zostanie poczyniona analiza prowadząca do próby określenia granicy pomiędzy transgranicznym świadczeniem usług w ramach jednolitego paszportu europejskiego a działalnością w modelu reverse-solicitation, która nie wymaga notyfikacji Komisji Nadzoru Finansowego. Dodatkowo w artykule poruszone zostanie także zagadnienie prowadzenia działalności przez unijne instytucje płatnicze za pośrednictwem agentów, w tym zostanie podjęta próba oceny czy taka działalność powinna być klasyfikowana jako podejmowana w ramach swobody świadczenia usług czy też swobody przedsiębiorczości.
• Marta Stanisławska, Filip Windak „Status prawny dostawcy świadczącego wyłącznie usługę dostępu do informacji o rachunku i jego obowiązki regulacyjne". Dostawca świadczący wyłącznie usługę dostępu do informacji o rachunku (AISP-only) należy do szczególnego rodzaju dostawców usług płatniczych, gdyż świadczone przez AISP-only usługi nie wiążą się z dostępem dostawcy do środków pieniężnych klienta. W związku z tym, usługi świadczone przez AISP-only wiążą się z dużo mniejszym ryzykiem dla klientów (użytkowników usługi AIS), mimo to, ustawodawca nakłada na AISP-only szereg wymogów regulacyjnych. Wymogi te oraz status prawny tych dostawców zostały omówione w niniejszym artykule.
• dr Konrad Stolarski „Wpływ MiCA na regulacyjnoprawne uwarunkowania prowadzenia działalności z wykorzystaniem kryptoaktywów w Polsce i UE". Z dniem 29.6.2023 r. doszło do długo oczekiwanego i przełomowego wydarzenia, jakim było wejście wżycie MiCA, czyli jak można przyjąć – najbardziej kompleksowej i ambitnej na świecie regulacji prawnej działalności z zakresu kryptoaktywów. Regulacja ta wprowadziła niezwykle rozbudowany katalog legalnych definicji najważniejszych pojęć i instytucji, co z perspektywy kryptousług i charakteru wyzwań prawnoregulacyjnych stojących z tą materią już samo w sobie należy uznać z wyjątkowo doniosłe. MiCA wprowadza jednak obok powyższego również zupełnie nowy publicznoprawny reżim ubiegania się o zezwolenia na działalność z zakresu kryptoaktywów, który może w perspektywie kilku lat istotnie zmienić krajobraz rynku usług finansowych UE oraz podmiotów które takie usługi będą klientom oferować. Celem artykułu jest zarysowanie zmian jakie dla rynku finansowego w Polsce i UE niesie za sobą już teraz samo wejście w życie tej regulacji.
• Krzysztof Wojdyło „Wybrane zagadnienia dotyczące przedmiotowego i podmiotowego zakresu MiCA". W dniu 9.6.2023 r. opublikowano rozporządzenie MiCA, które na najbliższe kilka lat zdefiniuje ramy prawne funkcjonowania rynku kryptoaktywów w Unii Europejskiej. W przypadku regulacji o tak zasadniczym znaczeniu szczególnie istotne jest zdefiniowanie zakresu jej obowiązywania. W opracowaniu postaram się omówić kilka wybranych zagadnień, które w tym kontekście wydają mi się szczególnie istotne z praktycznego punktu widzenia.

W Monitorze Prawniczym znajdziesz:

• Wnikliwe opracowania analizujące najistotniejsze zmiany w prawie.
• Fachowe opinie i analizy zagadnień problemowych.
• Przegląd najistotniejszego, nowego orzecznictwa.
• Aktualności z sal sądowych.
• Obszerne dodatki tematyczne.
• Odpowiedzi na pytania kierowane do redakcji.