Monitor Prawniczy Nr 6/2023 + Dodatek specjalny: Informatyzacja ogólnego postępowania administracyjnego 2023

Specjalistyczny miesięcznik omawiający kluczowe zagadnienia prawnicze.

W numerze 6/2023 „Monitora Prawniczego" polecamy:

• dr Krzysztof Drozdowicz „Publikacja oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym w sprawach o naruszenie dóbr osobistych – uwagi na tle art. 1050 § 4 KPC". Na mocy ustawy z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadzono nową instytucję prawną – zastępczą publikację w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie w sprawach o ochronę dóbr osobistych (art. 1050 § 4 KPC). Rozwiązanie to w założeniu ma na celu zakończenie postępowania egzekucyjnego poprzez opublikowanie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt dłużnika ogłoszenia odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej formie. Instytucja uregulowana w art. 1050 § 4 KPC nasuwa pytania i wzbudza liczne wątpliwości interpretacyjne, wymagające komentarza.
• dr Ireneusz Wolak „Usprawnienie czynności doręczenia pozwu". Kolejna zmiana przepisów odnoszącą się do doręczenia odpisu pozwu w sprawie cywilnej prowadzi do konieczności przeprowadzenia analizy wprowadzonych rozwiązań. Nieodzowne staje się przeprowadzenie interpretacji treści przepisów o dokonaniu doręczenia pierwszego pisma w sprawie, co ma istotne znaczenie zarówno dla pozwanego, by zawiadomić go o wszczętym postępowaniu cywilnym, jak dla powoda, którego prawo do sądu przejawia się także w sprawnie przeprowadzonym postępowaniu rozpoznawczym, na przeszkodzie czego może stanąć problem przyjęcia skutku doręczenia takiego pisma.
• dr Agnieszka Gołaszewska „Zmiany w postępowaniu zabezpieczającym w sprawach własności intelektualnej – uwagi na gruncie ustawy nowelizującej KPC z 9.3.2023 r.". W dniu 9.3.2023 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Nowe przepisy stanowią szeroką zmianę KPC, dotykającą tak istotnych kwestii, jak regulacja nowego postępowania odrębnego w sprawach konsumenckich, właściwość rzeczowa sądów rejonowych oraz okręgowych ze względu na wartość przedmiotu sporu, doręczenia oraz posiedzenia przygotowawcze. Niejako na uboczu głównych wątków ustawy nowelizującej, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie zmian w postępowaniu zabezpieczającym w sprawach własności intelektualnej.
• Kamil Jurkowski „Warunki uczestnictwa w grupie spółek". Artykuł ma na celu określenie warunków uczestnictwa w grupie spółek. Z istnieniem grupy spółek oraz podejmowaniem działań w jej interesie ustawodawca powiązał bowiem szereg daleko idących skutków prawnych, w postaci m.in. szerokiego podporządkowania spółki zależnej spółce dominującej, obciążenia spółki dominującej ponadstandardową odpowiedzialnością względem spółki zależnej, jej wspólników i wierzycieli oraz modyfikacją odpowiedzialności członków organów spółek uczestniczących w grupie. Konieczność zidentyfikowania przesłanek wymaganych do utworzenia grupy spółek ma w konsekwencji pierwszorzędne znaczenie. Niestety przepisy dotyczące grup spółek nie są wystarczająco jasne i precyzyjne, w rezultacie czego powstają istotne wątpliwości interpretacyjne, w tym w szczególności dotyczące właśnie warunków uczestnictwa w grupie spółek. W niniejszym artykule postaram się w konsekwencji określić, jakie warunki powinna spełniać spółka, aby mogła uczestniczyć w grupie spółek. Zasygnalizuję również ewentualne skutki niezgodnego z prawem (wadliwego) uczestnictwa w grupie spółek.
• dr hab. Marcin Dziurda „Preferencyjne opłaty w sprawach o roszczenia wynikające z czynności bankowych". Zgodnie z art. 13a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w sprawach o roszczenia wynikające z czynności bankowych od strony będącej konsumentem lub osobą fizyczną prowadzącą gospodarstwo rodzinne przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącej ponad 20 000 zł pobiera się opłatę stałą w kwocie 1000 zł. W uchwale Sądu Najwyższego z 28.1.2022 r., III CZP 38/22, przyjęto, że od powoda będącego konsumentem, dochodzącego w jednym pozwie kilku roszczeń wynikających z czynności bankowych, pobiera się na podstawie tego przepisu jedną opłatę stałą, jeżeli wartość przedmiotu sporu dla tych roszczeń, ustalona na podstawie art. 21 Kodeksu postępowania cywilnego przewyższa kwotę 20 000 zł. Z kolei w uchwale Sądu Najwyższego z 16.11.2022 r., III CZP 116/22, uznano, że art. 13a KSCU znajduje zastosowanie do dochodzonych przez konsumentów roszczeń wynikających z czynności bankowych w rozumieniu art. 5 ust. 1 i 2 Prawa bankowego.
• dr Damian Kaczan „Sankcja niezwiązania konsumenta abuzywną klauzulą umowy". Opracowanie poświęcone jest interpretacji art. 385[1] § 1 Kodeksu cywilnego przyjmowanej przez polski Sąd Najwyższy. Zgodnie ze stanowiskiem tego organu władzy publicznej, powołany przepis stanowi, że konsumentowi przysługuje uprawnienie do jednostronnego uzdrowienia niedozwolonych postanowień umowy – w terminie wyznaczonym przez sąd rozpoznający sprawę. Sąd Najwyższy stwierdził też, że jeżeli kontrakt nie może funkcjonować bez klauzul abuzywnych, to sąd rozpoznający sprawę decyduje o reżimie prawnym stosunku prawnego powstałego na mocy wadliwej umowy – w kierując się interesem konsumenta. Według tego kierunku wykładni konsument może jednak wybrać upadek umowy w całości – choćby było to niezgodne z jego interesem. W artykule pogląd przyjęty przez Sąd Najwyższy został poddany zdecydowanej krytyce. Wśród uzasadniających ją argumentów podniesiono m.in.: brzmienie oraz funkcję art. 384 i 3851 Kodeksu cywilnego, niespójność stanowiska Sądu Najwyższego z konstrukcją sankcji bezskuteczności zawieszonej, praktyczne trudności w stosowaniu art. 3851 Kodeksu cywilnego wedle interpretacji przyjętej przez Sąd Najwyższy, zbyt daleko idące wzmocnienie pozycji prawnej konsumenta przez Sąd Najwyższy w kontekście jego sytuacji faktycznej. Wnioski zawarte w opracowaniu prowadzą do konkluzji, że niedozwolone postanowienie umowy nie wiąże stron ex lege i ab initio, a konsumentowi ani sądowi rozpoznającemu sprawę nie przysługuje kompetencja do arbitralnego rozstrzygania o wystąpieniu tej konsekwencji prawnej.
• dr hab. Grzegorz Wolak „Niedopełnienie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy jako podstawa wydziedziczenia – glosa". W glosie do wyroku Sądu Najwyższego z 9.9.2022 r., II CSKP 323/22, zaaprobowano jego tezy – materialnoprawną i procesową. Zgodnie z nimi doprowadzenie w wyniku sprawy o eksmisję do opuszczenia rodzinnego domu przez zaawansowanego wiekiem i schorowanego rodzica, powiązane z zerwaniem kontaktów, może uzasadniać pozbawienie zachowku (art. 1008 pkt 3 KC). Ciężar udowodnienia rzeczywistego charakteru przyczyny wydziedziczenia w sprawie wszczętej przez powoda należącego do kręgu uprawnionych do zachowku (art. 991 § 1 KC) spoczywa na pozwanym spadkobiercy (art. 6 KC). Udowodnienie, że niedopełnienie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy zostało wywołane jego naganną postawą, należy do powoda (art. 6 KC). Natomiast za niezasadne uznano wydanie wyroku kasatoryjnego w następstwie uznania, że wobec powódki A.S. zachodziły podstawy wydziedziczenia.

DODATEK SPECJALNY:

• Sylwester Szczepaniak „Zasada pisemności w Kodeksie postępowania administracyjnego w nowym ujęciu". Wprowadzenie do Kodeksu postępowania administracyjnego pojęcia „na piśmie" powoduje pytanie o skutki prawne tak użytego pojęcia w zasadzie ogólnej Kodeksu postępowania administracyjnego, w tym wpływu na sposób realizacji czynności postępowania.
• prof. INP PAN dr hab. Grzegorz Sibiga „Zasada wykorzystania pism generowanych automatycznie do załatwienia indywidualnej sprawy administracyjnej (art. 14 §1b KPA). Podstawa prawna czy zasada kierunkowa dla automatycznego podejmowania decyzji?" Obowiązujący od 5.10.2021 r. art. 14 § 1b ustawy z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, otwiera zupełnie nowy etap regulacji postępowania administracyjnego jurysdykcyjnego – załatwienia sprawy w wyniku działania algorytmu bez udziału człowieka. W tekście przedstawiam treść zasady wyrażonej w tym przepisie oraz problemy w jej stosowaniu, w szczególności związane z wymaganiami dla zautomatyzowanych decyzji przewidzianymi w przepisach o ochronie danych osobowych.
• Sylwester Szczepaniak „Usługa online jako sposób załatwienia indywidualnej sprawy administracyjnej". Ustawa z 18.11.2020 r. o doręczeniach elektronicznych po raz pierwszy wprowadza do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego pojęcie „usługi online". Ustawodawca zdecydował się dodać to pojęcie do zasad ogólnych Kodeksu postepowania administracyjnego. Celem artykułu jest próba oceny zasadności działania ustawodawcy, wskazanie oddziaływania potencjalnych skutków wprowadzenia tego pojęcia na sposób interpretacji i praktykę stosowania Kodeksu postępowania administracyjnego.
• Michał Tabor „Znaczenie w postępowaniu administracyjnym rozwiązań technicznych z eIDAS i ustawy o doręczeniach elektronicznych". Dokument elektroniczny funkcjonuje w postępowaniu administracyjnym od czasu wprowadzenia ustawy z 17.2.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne , jednak dotychczas przepisy nadawały co najwyżej dokumentowi elektronicznemu równoważność z dokumentem papierowym. Rozwój technologii i zmiany prawne zarówno na szczeblu europejskim, jak i w Polsce, pozwalają wskazać procedurę elektroniczną jako podstawową, a często jako jedyną obowiązującą.
• Tomasz Kosicki „Fikcja prawna doręczenia na adres do doręczeń elektronicznych w ogólnym postępowaniu administracyjnym – wybrane zagadnienia". W ogólnym postępowaniu administracyjnym czynność doręczenia pism odgrywa istotną rolę nie tylko z uwagi na jej wpływ na jego przebieg, ale również na realizację uprawnień procesowych stron. Problematyka ta nabrała szczególnego znaczenia po wejściu w życie przepisów ustawy z 18.11.2020 r. o doręczeniach elektronicznych , która nie tylko zmodyfikowała dotychczas obowiązujące przepisy ustawy z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego , ale też wprowadziła rozwiązania dotychczas nieznane prawu polskiemu. To z kolei rodzi wiele pytań i wątpliwości interpretacyjnych, przede wszystkim w związku z długim okresem przejściowym i swoistym dualizmem prawnym, po którym „system e-doręczeń" będzie miał priorytet przed doręczeniem tradycyjnym. Celem opracowania jest przybliżenie zagadnienia fikcji prawnej doręczenia elektronicznego oraz konstrukcji obowiązku zawiadamiania organu administracji publicznej o zmianie adresu do doręczeń elektronicznych, a także ocena na ile wykształcone na tle dotychczas obowiązujących regulacji prawnych poglądy piśmiennictwa i orzecznictwa sądowoadministracyjnego zachowują aktualność.
• dr Agnieszka Korzeniowska-Polak „Wyjątki od zasady doręczania pism w postępowaniu administracyjnym ogólnym na adres do doręczeń elektronicznych". Doręczanie pism w postępowaniu administracyjnym jest jednym z ustawowych obowiązków organów prowadzących takie postępowania. Prawidłowe dokonywanie tych czynności materialno-technicznych gwarantuje realizację zasady czynnego udziału strony w postępowaniu. Od dnia wejścia w życie ustawy z 18.11.2020 r. o doręczeniach elektronicznych dla prawidłowego doręczania pism w postępowaniu administracyjnym ogólnym czy postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie wystarczy ścisłe stosowanie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego . Konieczne stało się ich połączenie z licznymi definicjami, zasadami i uregulowaniami zawartymi w kilku innych wysokospecjalistycznych, techniczno-informatycznych aktach prawnych. Ponadto pomimo deklaracji o wprowadzeniu w postępowaniach administracyjnych dominującej zasady doręczania pism przez organ administracji publicznej na adres do doręczeń elektronicznych, ustawodawca określił liczne i znaczące od niej wyjątki. Poniższe opracowanie zawiera analizę tych wyjątków, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań wyrażonych w art. 39 § 1–4 KPA.

W Monitorze Prawniczym znajdziesz:

• Wnikliwe opracowania analizujące najistotniejsze zmiany w prawie.
• Fachowe opinie i analizy zagadnień problemowych.
• Przegląd najistotniejszego, nowego orzecznictwa.
• Aktualności z sal sądowych.
• Obszerne dodatki tematyczne.
• Odpowiedzi na pytania kierowane do redakcji.