Monitor Prawniczy Nr 8/2023

Specjalistyczny miesięcznik omawiający kluczowe zagadnienia prawnicze.

W numerze 8/2023 „Monitora Prawniczego” polecamy:

• prof. UŁ dr hab. Robert Kulski „Upadek polskiego Kodeksu postępowania cywilnego”. Artykuł zawiera ocenę stanu obecnie obowiązującego Kodeksu postępowania cywilnego. Ocena ta jest krytyczna, a problem kondycji tej ustawy procesowej zdaje się być poważny. W artykule zwrócono uwagę na niską wartość przepisów KPC i negatywną ocenę ich prawidłowości, w szczególności po ostatnich nowelizacjach, a także wskazano przyczyny upadku polskiego Kodeksu postępowania cywilnego.
• dr LL.M. Bartosz Karolczyk „O nowych wymaganiach pisma procesowego składanego przez zawodowego pełnomocnika (art. 128[1] KPC)”. Nowy przepis art. 1281 KPC wprowadza nowe wymogi pism procesowych składanych przez zawodowych pełnomocników. Budzi wątpliwości oraz stwarza trudności interpretacyjne bez względu na to, że wielu pełnomocników już dziś sporządza pisma procesowe zgodnie z nowymi wytycznymi.
• dr Monika Odrowska-Stasiak „Zasady formułowania wniosków i oświadczeń stron w pismach procesowych, w kontekście zmian wprowadzonych ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw”. Artykuł obejmuje uwagi poświęcone problematyce wniosków i oświadczeń stron zawartych w pismach procesowych. Oprócz definicji pojęć „wniosku” oraz „oświadczenia” w artykule zostały przybliżone zasady formułowania wniosków i oświadczeń oraz ich umiejscowienie w pismach procesowych. Przedmiotowe zagadnienie rozważono również w kontekście zmian dokonanych ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Na mocy tej ustawy wprowadzono art. 128[1] KPC, który nałożył na zawodowych pełnomocników nowe obowiązki w zakresie formułowania wniosków i oświadczeń oraz układu graficznego pisma procesowego. W artykule podjęto próbę wyjaśnienia istoty nowych obowiązków oraz wskazano konsekwencje naruszenia art. 128[1] KPC.
• prof. UW dr hab. Marcin Dziurda „Zwrot pisma procesowego wniesionego przez zawodowego pełnomocnika”. Zgodnie z art. 130[1a] KPC, jeżeli pismo procesowe wniesione przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący zwraca pismo bez wezwania do jego poprawienia lub uzupełnienia. Uregulowanie to wywołuje poważne trudności interpretacyjne, a jednocześnie wątpliwe jest, czy zapewnia istotne przyspieszenie postępowania. W dalszym ciągu wątpliwości wywołuje także interpretacja art. 130[2] KPC, przewidującego, że pismo wniesione przez zawodowego pełnomocnika, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu. W pewnym zakresie wyjaśniła je uchwała SN z 12.5.2023 r., III CZP 139/22, w której przyjęto, że dopuszczalne jest zażalenie na zarządzenie o zwrocie pozwu mimo uiszczenia brakującej opłaty od pozwu w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pozwu, powodującego, że pozew wywołuje skutek od daty jego pierwotnego wniesienia zgodnie z art. 130[2] § 2 KPC.
• prof. UAM dr hab. Andrzej Jarocha „Doręczenia bezpośrednie (autonomiczne) w KPC”. Prawidłowo dokonywane w toku postępowania cywilnego doręczenia warunkują zachowanie praworządności całego procesu, w tym zapewnienie obu stronom równość praw. Również dlatego w orzecznictwie przyjmuje się, że przepisy postępowania o doręczeniach mają charakter obligatoryjny, który wyłącza swobodną dyspozycję stron w zakresie sposobu doręczenia pism procesowych. Naruszenie przepisów procesowych dotyczących doręczeń rodzi ryzyko pozbawienia strony możności obrony jej praw, a to w konsekwencji może spowodować skutek w postaci nieważności postępowania. Mając na uwadze tak istotne znaczenie instytucji doręczeń, zasadna jest analiza zawartej w KPC regulacji prawnej dotyczącej doręczeń, a w szczególności ich wyjątkowej postaci - doręczeń tzw. bezpośrednich. Wypowiedzi formułowane przez przedstawicieli doktryny procesowej cywilnej, oraz głosy praktyków, wskazują, że istnieje w tym względzie wiele wątpliwości, które, stanowią źródło ryzyka nieprawidłowego dokonania przez stronę czynności procesowej, przy czym, jeśli takie ryzyko się ziści, niejednokrotnie negatywnie wpływa na losy całego postępowania. Mając na uwadze ogólnikowość regulacji prawnej, a jednocześnie istotne znaczenie praktyczne tytułowego zagadnienia, w artykule zostały przedstawione wybrane istotne przypadki istniejących w zakresie doręczeń bezpośrednich wątpliwości, wraz z ich rozstrzygnięciami zaproponowanymi w wypowiedziach judykatury. W jednym z przywoływanych w artykule orzeczeń Sąd Najwyższy wyraził m.in. przekonanie, że wprowadzenie doręczeń autonomicznych w żadnym razie nie jest konsekwencją piętrzenia kolejnych wymagań formalnych, mających na celu „złapanie” profesjonalnego pełnomocnika na uchybieniu przewidzianym przez przepisy wymaganiom, ale wyrazem zaufania do rzetelności i fachowości osób uprawnionych do ich dokonywania. W praktyce zdaje się jednak przeważać przekonanie, że w konsekwencji braku precyzji w aktualnej regulacji prawnej dotyczącej doręczeń bezpośrednich, dla zawodowych pełnomocników pojawia się ryzyko bezskutecznego dokonywania czynności procesowych, a to ze względu na brak możliwości jednoznacznego rozstrzygnięcia co rodzajów pism procesowych niepodlegających doręczeniom bezpośrednim. Rozważania zawarte w artykule mogą prowadzić do wniosku, że należałoby postulować stworzenie precyzyjnego, zamkniętego katalogu pism procesowych, które podlegać będą wyłączeniu z mechanizmu doręczeń autonomicznych, co powinno ostatecznie rozwiać wątpliwości aktualnie zgłaszane w tym względzie przez przedstawicieli nauki i praktyki postępowania cywilnego.
• Henryka Bednorz-Godyń „Doręczenia za pośrednictwem komornika sądowego”. W uwagach wstępnych przedstawiono doręczenia pism sądowych i procesowych za pośrednictwem komornika sądowego na podstawie ustawy z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji oraz art. 823[3] KPC w jego pierwotnym brzmieniu. Następnie omówiono problematykę doręczeń za pośrednictwem komornika sądowego na podstawie art. 139[1] KPC w jego pierwotnym brzmieniu, obowiązującym do 1.7.2023 r., oraz na podstawie ustawy z 22.3.2018 r. o komornikach sądowych. Wskazano przy tym na istotne wątpliwości interpretacyjne co do przedmiotowego i podmiotowego zakresu doręczenia komorniczego. Zasadnicza część opracowania dotyczy doręczeń za pośrednictwem komornika ukształtowanych ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. W tej części dokonano szczegółowej analizy i oceny znowelizowanych przepisów art. 139 § 2[1] i art. 139[1] KPC oraz przepisu art. 3a ustawy o komornikach sądowych. Na tej podstawie oraz doświadczeń praktyki komorniczej dotyczących doręczeń komorniczych sformułowanych zostało kilka istotnych uwag de lege ferenda co do przyszłych rozwiązań normatywnych dotyczących tych doręczeń. Ostatnia część opracowania poświęcona jest problematyce opłat egzekucyjnych za doręczenia komornicze.
• dr Przemysław Telenga „Zastrzeżenie do protokołu z posiedzenia jawnego czyli vigilantibus iura scripta sunt”. Omówione zagadnienia dotyczą celu, znaczenia oraz problemów interpretacyjnych związanych ze szczególną regulacją - art. 162 KPC. Zasadniczym celem tego przepisu jest ożywienie inicjatywy stron w doraźnym sygnalizowaniu popełnianych przez sąd uchybień procesowych, a także przyspieszenie postępowania oraz zwiększenie jego sprawności, w sytuacji gdy sąd niezwłocznie naprawi swoje uchybienie. Jednocześnie brak natychmiastowej reakcji strony reprezentowanej lub nie przez profesjonalnego pełnomocnika, skutkował ustaniem możliwości wytykania tego uchybienia w dalszym toku postępowania, w szczególności w treści środków zaskarżenia. W rezultacie zmian wprowadzonych nowelizacją kodeksu z 2019 r., krytykowanych przez Autora, omawiana regulacja pozbawiona została ostrza prekluzji w stosunku do stron (uczestników) postępowania cywilnego, którzy występują w procesie cywilnym samodzielnie bez zastępstwa profesjonalnych pełnomocników. Jednocześnie - bez w pełni przekonującej argumentacji - ustawodawca wydłużył czas na zgłoszenie uchybienia do następnego posiedzenia sądowego w stosunku do posiedzenia, w czasie którego uchybienie zostało popełnione, bez poprzednio istniejącego zróżnicowania związanego z faktem obecności lub nieobecności strony (lub jej pełnomocnika) na posiedzeniu, na którym doszło do uchybienia.
• prof. UR dr hab. Anna Kościółek „Obligatoryjne zawieszenie cywilnego postępowania rozpoznawczego z urzędu na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 i 2 KPC”. W artykule przedstawiono analizę wybranych podstaw obligatoryjnego zawieszenia cywilnego postępowania rozpoznawczego. W części pierwszej opracowania analizie poddano przypadki zawieszenia postępowania w razie śmierci strony (odnosząc się w szczególności do dostrzegalnych w nauce rozbieżności co do tego, jaki moment decyduje o tym, że art. 174 § 1 pkt 1 KPC znajduje zastosowanie w przypadku śmierci pozwanego) lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela (art. 174 § 1 pkt 1 KPC). W dalszej kolejności przedmiotem rozważań uczyniono przypadek zawieszenia postępowania wówczas, gdy w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie (art. 174 § 1 pkt 2 KPC). Po omówieniu wskazanych podstaw zawieszenia dokonano charakterystyki różnic zachodzących w kwestii skuteczności postanowień o zawieszeniu postępowania w zależności od podstawy zawieszenia.
• adw. Olga Sztejnert-Roszak „Zarzut potrącenia po nowelizacji”. Znowelizowany ustawą z 9.3.2023 r. art. 203[1] § 1 KPC zawiera obecnie dwa punkty, z których jeden przewiduje osiem, a drugi - wymienia jeden rodzaj wierzytelności, która może być podstawą zgłoszenia procesowego zarzutu potrącenia. Przepis jest sformułowany niepoprawnie językowo, co stwarza trudności interpretacyjne. Ponadto, nowelizacja art. 203[1] § 1 KPC nie pociągnęła za sobą zmiany § 2 tego przepisu, co sprawia, że pozwany doznaje niezrozumiałych i niezamierzonych - jak się wydaje - przez ustawodawcę dodatkowych ograniczeń w zgłaszaniu procesowego zarzutu potrącenia. Nowelizacja, z jednej strony, wykreowała dodatkowe wymagania wobec wierzytelności będącej podstawą zarzutu (np. w postaci jej udokumentowania - w punkcie 1 omawianego przepisu), a z drugiej - rozszerzyła katalog wierzytelności, które mogą być podstawą zarzutu, o wierzytelności o zwrot spełnionego świadczenia przysługujące pozwanemu jako jednemu z dłużników solidarnych wobec powoda jako jego współdłużnika, nie przewidując wobec takiej wierzytelności jakichkolwiek ograniczeń (pkt 2 w art. 203[1] § 1 KPC).
• dr hab. Maciej Rzewuski „Posiedzenie przygotowawcze i plan rozprawy a sprawność postępowania cywilnego”. Podstawowym celem opracowania jest analiza wpływu posiedzenia przygotowawczego i planu rozprawy na sprawność polskiego postępowania cywilnego. Celem pośrednim jest natomiast próba oceny wpływu tytułowych instytucji na poziom zawierania ugód sądowych w praktyce orzeczniczej. W pracy uwzględniono założenia dwóch najobszerniejszych w ostatnich latach nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego: z 4.7.2019 r. i z 9.3.2023 r. Analizując wybrane kwestie szczegółowe związane z przedmiotową materią, zredagowano kilka postulatów natury de lege ferenda.
• prof. UŁ dr hab. Monika Michalska-Marciniak „Zasady sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń w postępowaniu cywilnym”. W wyniku nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego dokonanej w 2019 r. oraz w 2023 r. istotnej zmianie uległy zasady sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń. Najistotniejszym zmianom w tym zakresie uległy zasady sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym. Problemy, jakie wyłoniły się na tle wykładni przepisów odnoszących się do omawianej problematyki, doprowadziły do szeregu rozbieżności w praktyce. Niniejsze opracowanie ma na celu analizę zasad sporządzania i doręczania uzasadnień czynności decyzyjnych sądu, przy czym uwagi zostaną ograniczone do procesu cywilnego.
• dr Michał Kłos „Kierunki zmian w systemie środków zaskarżenia”. Ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469) w zasadniczy sposób zmieniła kształt wielu unormowań regulujących środki odwoławcze. Jakkolwiek bez wątpienia przyniosła wiele pozytywnych zmian, niedostatki systemowej spójności i właściwej precyzji terminologicznej, a także daleko idąca kazuistyka, doprowadziły do poważnych wątpliwości interpretacyjnych i rozbieżności w praktyce orzeczniczej. Nie doprowadziła również do pożądanego celu, jakim miało być przyspieszenie postępowania w stopniu, który pozwoli na realizację konstytucyjnego i traktatowego prawa do sądu. W konsekwencji nowelizacja z 2019 r. przyniosła również rekordową liczbę wypowiedzi Sądu Najwyższego. Efektem prac legislacyjnych, zmierzających do usunięcia wątpliwości interpretacyjnych rodzących się na gruncie nowelizacji z 2019 r. jest ustawa z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 614). Jej podstawowym celem, jak wynika chociażby z motywów legislacyjnych, jest usunięcie wątpliwości interpretacyjnych na gruncie poprzedniej nowelizacji, które ujawniły się w praktyce orzeczniczej pod rządami jej przepisów. Nowelizacja ta nie wprowadza w zakresie środków odwoławczych zasadniczych modyfikacji. Ustawodawca nie wycofuje się z najbardziej doniosłych zmian, które wprowadził w 2019 r., takich jak przede wszystkim odstąpienie od możliwości wniesienia apelacji i zażalenia wprost, bez poprzedzenia ich wnioskiem o doręczenie odpisu z uzasadnieniem, a także zażalenia do innego składu sądu I instancji. Omawiana ustawa w zakresie, w jakim poświęcona jest środkom odwoławczym, w znacznej części usunęła natomiast wątpliwości wynikające z niejasnych i dozwalających różną wykładnię regulacji poprzedniej nowelizacji. Dotyczy to zwłaszcza postępowania zażaleniowego. W tym zakresie bez wątpienia jest krokiem w dobrym kierunku. Bardzo często zresztą kierunek prac ustawodawczych wytyczyło orzecznictwo Sądu Najwyższego. Na aprobatę zasługuje również potwierdzenie wiodącego charakteru zażalenia dewolutywnego na postanowienie sądu I instancji i poszerzenie katalogu postanowień sądu II instancji, zaskarżalnych do innego składu tego sądu.
• dr Dariusz Chrapoński „Zażalenie w postępowaniu rozpoznawczym po nowelizacji KPC z 9.3.2023 r.”. Zmiany do Kodeksu postępowania cywilnego dokonane na mocy nowelizacji z 9.3.2023 r. dotyczą instytucji również zażalenia w postępowaniu rozpoznawczym. Zmiany te dotyczą modyfikacji katalogu spraw zażaleniowego, zarówno w zażaleniu na postanowienia sądu I instancji, jak i postanowienia sądu II instancji. Zmiany w zakresie zażalenia na postanowienia sądu I instancji odnoszą się do kwestii drugorzędnych. Najistotniejszą zmianą w tym zakresie jest przeniesienia zażalenia na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia do sądu II instancji. Wprowadzono zaskarżalność postanowienia sądu II instancji o udzieleniu przez niego zabezpieczenia, chyba że jest ono wynikiem rozpoznania zażalenia. Utrzymano zasadę, że zażalenie rozpoznawane jest w składzie trzech sędziów, wyłączając przypadek postępowania uproszczonego. Z kolei zażalenie odrzuca sąd w składzie jednego sędziego.
• dr Joanna Derlatka „Postępowanie z udziałem konsumentów - zagadnienia wybrane”. Na mocy ustawy z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadzone zostało nowe postępowanie odrębne z udziałem konsumentów. Autorka wskazała na potrzebę ewaluacji przepisów dotyczących udziału konsumentów w postępowaniu cywilnym. Na szczególną uwagę i aprobatę zasługują nowe regulacje właściwości miejscowej sądu w sprawach z udziałem konsumentów. Z niepokojem należy jednak przyjąć nowe rozwiązania w zakresie koncentracji materiału procesowego. Nie znajdują one oparcia w unijnej instytucji „disclosure of evidence”, budząc zastrzeżenia na tle zasady równości stron postępowania cywilnego.
• dr Łukasz Zamojski „Postępowanie w sprawach gospodarczych oraz postępowanie uproszczone po zmianach KPC z 9.3.2023 r.”. W artykule Autor omawia zmiany dokonane w postępowaniu uproszczonym oraz gospodarczym na mocy ustawy z 9.3.2023 r. zmieniającej Kodeks postępowania cywilnego. W zakresie postępowania gospodarczego Autor zwraca uwagę na zmianę definicji sprawy gospodarczej, która może spowodować w niektórych przypadkach kolizję z przepisami o sprawach z udziałem konsumentów, a także na potrzebne zmiany dotyczące sposobu i zakresu udzielania pouczeń przez sąd. W odniesieniu do postępowania uproszczonego Autor analizuje wprowadzone dodatkowe ograniczenie rozpoznania sprawy na rozprawie w tzw. sprawach bagatelnych oraz zmiany dotyczące rozpoznawania zażaleń w postępowaniu uproszczonym.

  ---

W Monitorze Prawniczym znajdziesz:

• Wnikliwe opracowania analizujące najistotniejsze zmiany w prawie.
• Fachowe opinie i analizy zagadnień problemowych.
• Przegląd najistotniejszego, nowego orzecznictwa.
• Aktualności z sal sądowych.
• Obszerne dodatki tematyczne.
• Odpowiedzi na pytania kierowane do redakcji.