Kodeks postępowania cywilnego. Tom IV. Komentarz do art. 730–1095(1)

Tom IV. Komentarz do art. 730–1095¹ KPC zawiera szczegółowe omówienie przepisów dotyczących postępowania zabezpieczającego oraz egzekucyjnego, tj.: zabezpieczenia roszczeń pieniężnych oraz innych wypadków zabezpieczenia, przepisów ogólnych dotyczących postępowania egzekucyjnego, egzekucji świadczeń pieniężnych oraz przepisów szczególnych o egzekucji.

Autorami komentarza jest 30 osób – są to sędziowie SN, SA i sądów okręgowych, adwokaci i radcowie prawni oraz notariusze, którzy w praktyczny sposób wyjaśniają kwestie mogące stwarzać problemy w stosowaniu KPC.

W nowym wydaniu komentarza uwzględnione zostały zmiany ustawodawcze prawa postępowania cywilnego dokonane w latach 2015–2020, odnoszące się m.in.

• postanowień w przedmiocie zabezpieczenia, zwłaszcza ich zmiany i zaskarżalności,
• nadzoru judykacyjnego nad czynnościami komornika sądowego,
• formy wniosków i oświadczeń składanych w postępowaniu egzekucyjnym,
• zasad poszukiwania i ustalania majątku dłużnika przez komornika,
• wyłączenia komornika od udziału w czynnościach,
• skargi na czynności komornika,
• utrwalania czynności egzekucyjnych za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk,
• zawieszenia i umorzenia postępowania egzekucyjnego,
• ograniczeń przedmiotowych egzekucji,
• egzekucji z ruchomości,
• wyjawienia majątku dłużnika,
• egzekucji z nieruchomości,
• egzekucji świadczeń alimentacyjnych.

Nowelizacje w części obejmującej przepisy art. 730–1088 KPC przewidziane są przede wszystkim w ustawie z 22.3.2018 r. o komornikach sądowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 121), która znacząco ograniczyła dotychczasową samodzielność ustrojowo-organizacyjną komornika sądowego na rzecz urzędniczego modelu wykonywania tego zawodu, m.in. przez dalszą formalizację zasad działalności egzekucyjnej i prowadzenia kancelarii komorniczej, co spowodowało w konsekwencji zmianę wielu innych aktów prawnych, w tym KPC w zarysowanym wyżej zakresie.

Drugim aktem prawnym mającym zasadniczy wpływ na aktualny kształt postępowania egzekucyjnego jest ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469 ze zm.). Ustawą tą dokonano zmiany kilku przepisów ogólnych KPC (m.in. przez wprowadzenie instytucji nadużycia prawa procesowego) oraz wielu przepisów tego Kodeksu o procesie, które będą mieć odpowiednie zastosowanie w postępowaniu egzekucyjnym. W przedstawionym zakresie artykułowym komentarza ustawa ta zmieniła także kilkadziesiąt przepisów KPC o postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym, w tym zwłaszcza przepisów o postanowieniach w sprawie zabezpieczenia, doręczeniach za pośrednictwem komornika, skardze na czynności komornika, klauzuli wykonalności, dopuszczalności badania przez organ egzekucyjny kwestii przedawnienia roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym, pouczeniach stron przez komornika sądowego oraz o zawieszeniu i umorzeniu postępowania egzekucyjnego.

Przy redagowaniu tej wersji komentarza do KPC pojawiły się nowe ustawy nowelizujące ten Kodeks, które wejdą w życie w przyszłości. Niezbędność zamknięcia prac nad tekstem aktualnego komentarza powoduje konieczność zasygnalizowania w nim przyszłych nowelizacji KPC wraz ze stosownymi objaśnieniami. Dotyczy to w szczególności ustawy z dnia 11.9.2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 2070), która zasadniczo wejdzie w życie z dniem 30.7.2020 r. Ustawa ta zmienia kilkadziesiąt przepisów o postępowaniu egzekucyjnym dotyczących m.in. doręczeń, właściwości komornika sądowego, zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej, ograniczeń egzekucji, egzekucji z wynagrodzenia za pracę, z rachunków bankowych, z innych wierzytelności, z innych praw majątkowych oraz podziału sumy uzyskanej z egzekucji.

Przewagą pięciotomowego opracowania jest:

• najobszerniejszy i najbardziej szczegółowy komentarz na rynku;
• dwustan prawny, tzn. dotychczas obowiązujące przepisy KPC zestawione zostały z przepisami zmienionymi przez w/w ustawę z 4.7.2019 r.
• najobszerniejszy przegląd wszystkich poglądów doktryny oraz istotnego – z punktu widzenia KPC – orzecznictwa;
• precyzyjna nawigacja wewnętrzna – spisy treści do artykułów, przejrzysta struktura, tytuły i numery tez pozwalają na szybkie korzystanie z obszernej publikacji;
• najbardziej szczegółowo omówione postępowanie rozpoznawcze w pierwszych trzech tomach;
• prestiżowe wydanie w serii Duże Komentarze Becka;
• aktualny stan prawny uwzględniający także perspektywy nowelizacyjne;
• komentarz uwzględniający potrzeby także komorników i notariuszy.

Najistotniejsze zmiany związane z Reformą KPC 2019 dotyczą:

• organizacji postępowania w sprawach cywilnych – poprzez: wprowadzenie fazy postępowania przygotowawczego i tzw. planu rozprawy oraz większego rygoryzmu dla pełnomocników procesowych związanego z: przygotowaniem pozwu, odpowiedzi na pozew, powództwa wzajemnego i pism przygotowawczych oraz obecnością stron, które to instrumenty mają doprowadzić do rozstrzygnięcia przez sąd sprawy na pierwszej rozprawie,
• zgłaszania twierdzeń i wniosków dowodowych – na pełnomocników procesowych nałożono bardziej rygorystyczne ograniczenia czasowe w kwestii zgłaszania twierdzeń i wniosków dowodowych podczas sporządzania planu rozprawy pod rygorem ich oddalenia,
• precyzyjnego formułowania przez stronę i pełnomocników wniosków dowodowych tak by można im było szybko nadać bieg lub oddalić,
• zwiększenia aktywności stron i ich pełnomocników procesowych przy przeprowadzaniu dowodów np. poprzez wywieranie wpływu na świadka by stawił się w sądzie,
• odformalizowania zasad postępowania dowodowego dotyczących: dowodu z dokumentu, dowodu z zeznań świadka, dowodu z opinii biegłego, wykorzystania opinii pozasądowych,
• uzasadniania wyroków z urzędu – poprzez wprowadzenie reguły uzasadniania wyroków wyłącznie na wniosek złożony przez stronę lub jej pełnomocnika z wszystkimi konsekwencjami związanymi z terminem do złożenia takiego wniosku i jego kosztami,
• możliwości wydania wyroku zaocznego w sytuacji braku zainteresowania sprawą przez stronę lub jej pełnomocnika procesowego,
• przeciwdziałania nadużyciu prawa procesowego poprzez stronę lub jej pełnomocnika procesowego w sytuacjach wnoszenia: pozwów oczywiście bezzasadnych oraz pism procesowych z nieskonkretyzowanym żądaniem, nieuzasadnionych: wniosków o wyłączenie sędziego, zażaleń lub wniosków o sprostowanie lub uzupełnienie wyroku poprzez wymierzenie grzywny, nałożenie dodatkowych kosztów procesu lub podwyższenie stopy należnych stronie przeciwnej odsetek od świadczenia,
• wprowadzenia szczególnego, szybkiego trybu postępowania w odniesieniu do pozwów oczywiście bezzasadnych, co wpłynie na lepszą organizację pracy sądów,
• postępowania apelacyjnego w zakresie: kontroli formalnej apelacji przez sąd odwoławczy, treści apelacji, postępowania dowodowego przed sądem apelacyjnym, wnoszenia apelacji od wyroku wydanego po wniesieniu powództwa oczywiście bezzasadnego,
• komunikacji sądu ze stronami i ich pełnomocnikami procesowymi poprzez: wskazówki sądu dla stron, uprzedzenie o podstawie prawnej przez sąd, dodatkowe możliwości obciążenia kosztami procesu np. poprzez nałożenie opłaty od rozszerzenia powództwa oraz odsetek od kosztów procesu, a także usprawnienie systemu doręczeń,
• wprowadzenia odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, w którym stosuje się krótsze terminy na dokonanie pewnych czynności procesowych jak: zgłoszenie wniosków dowodowych i twierdzeń przez stronę lub pełnomocnika, wznowienie lub umorzenie postępowania przez sąd, czy wprowadzenie tzw. umowy dowodowej,
• możliwości korzystania przez stronę i ich pełnomocników procesowych z zarzutu potrącenia w sprawach cywilnych,
• wprowadzenia systemu „zażaleń poziomych" rozpoznawanych przez inny skład sądu niż sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie oraz wydawania postanowień zaskarżalnych na posiedzeniu niejawnym,
• zasad dochodzenia roszczeń z umów ustalonych w KC poprzez dopuszczenie możliwości wytoczenia powództwa przed sądem wykonania umowy i doprecyzowania definicji miejsca wykonania umowy,
• dochodzenia przez konsumentów swych praw przed sądem przez wyłączenie możliwości wnoszenia powództw według właściwości przemiennej sądu,
• poszerzenia kompetencji referendarzy sądowych poprzez umożliwienie im wykonywania czynności także w sądach apelacyjnych oraz wydawania nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Komentarz zawiera także podwójny stan prawny w zakresie zmian wynikających z:

• ustawy z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych, który dotyczy wprowadzenia zmian ułatwiających pracownikom realizację uprawnień pracowniczych związanych z równym traktowaniem pracowników, ochroną osób korzystających z uprawnień rodzicielskich, mobbingiem, wydawaniem świadectw pracy i terminem przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy.
• ustawy z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy – Kodeks postępowania cywilnego, który wprowadza możliwość zaprzeczenia ojcostwa po śmierci dziecka;
• ustawy z 13.6.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, który wprowadza zmiany w związku z utworzeniem prostej spółki akcyjnej.

Komentarz uwzględnia także zmiany istniejące oraz planowane wynikające, m.in. z:

• ustawy z 22.3.2018 r. o komornikach sądowych oraz ustawy z 28.2.2018 r. o kosztach komorniczych,
• ustawy z 6.12.2018 r. o zmianie ustawy o dowodach osobistych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 60), która dotyczy wdrożenia i powszechnego wydawania dowodów osobistych zawierających warstwę elektroniczną pozwalającą obywatelowi na posługiwanie się uwzględnionymi w niej środkami elektronicznymi;
• ustawy z 6.12.2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (Dz.U. z 2019 r. poz. 55), która dotyczy określenia zasad prowadzenia w systemie teleinformatycznym Krajowego Rejestru Zadłużonych;
• projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Druk sejmowy Nr 3254), którego celem jest zapewnienie ochrony praw małoletnich dzieci przed zachowaniami naruszającymi ich dobro;
• projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Druk sejmowy Nr 2697), którego celem jest umożliwienie merytorycznego rozpoznania przez Sąd Najwyższy każdej dopuszczalnej pod względem formalnym skargi kasacyjnej, bez wstępnej kontroli skargi w postaci tzw. przedsądu;
• projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Druk RCL UD 180), który określa zasady postępowania z informacjami niejawnymi w postępowaniu cywilnym;
• projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Druk RCL UD 497), który wprowadza nowy typ postępowania – w sprawach własności intelektualnej.

Komentarz przeznaczony jest przede wszystkim dla: sędziów i prokuratorów, pełnomocników procesowych – adwokatów i radców prawnych oraz dla notariuszy i komorników sądowych. Będzie ona przydatna dla aplikantów wszystkich zawodów prawniczych oraz studentów, a także dla osób poszukujących informacji na temat postępowania cywilnego.